Η συναυλία ως πολιτισμικό φαινόμενο

 

Η δύναμη της μουσικής είναι γνωστή σχεδόν από τότε που δημιουργήθηκε, ταυτόχρονα όμως έγινε το graal της κάθε εξουσίας. Ο έχων εξουσία πάντα προσδοκούσε να έχει τη μουσική υπό την δική του καθοδήγηση, πάντα με πρόφαση της προστασίας. Ο κάθε δημιουργός της μουσικής δύσκολα είχε επαφή με τον απλό κόσμο, ακόμα και αν αυτό γινόταν, ουσιαστικά γινόταν στα όρια της παρανομίας. Οι μικρές παραστάσεις που έδιναν στα χάνια και στα καπηλειά οι βάρδοι, είχαν σαν σκοπό ουσιαστικά είτε να μεταφέρουν πληροφορίες είτε την ίδια τη γνώση, κατά τη διάρκεια του μεσαίωνα κυρίως. Αλλά σε γενικές γραμμές ο μουσικός δεν είχε επαφή μ ευρύ κοινό.

 

Ιστορική εξέλιξη των συναυλιών

Η συναυλία ως μια μορφή ζωντανής μουσικής παρουσίασης, δεν περιορίζεται μόνο ως ένα καλλιτεχνικό γεγονός. Έχει μεγαλύτερο εύρος, και μπορούμε να πούμε πως είναι ένα πολιτισμικό φαινόμενο το οποίο αντανακλά και τις κοινωνικές δομές, αλλά επίσης και τις αισθητικές αντιλήψεις μαζί με τις τεχνολογικές εξελίξεις της κάθε εποχής. Από τα αριστοκρατικά σαλόνια του 18ου αιώνα μέχρι τα μεγάλα φεστιβάλ του 20^ου, η συναυλία έχει μεταμορφωθεί από μια ιδιωτική εμπειρία σε μια δημόσια τελετουργία, αποκτώντας ένα ρόλο που δεν είναι μόνο αισθητικός αλλά και κοινωνικοπολιτικός. ιστορική εξέλιξη των μουσικών συναυλιών φανερώνει το γεγονός πως η μουσική λειτουργεί ο ένας καθρέφτης της κοινωνίας και παράλληλα ως εργαλείο πολιτισμικής έκφρασης.

Στις αρχές της εποχής των συναυλιών, κάπου στον δέκατο όγδοο αιώνα, η μουσική παρουσίαση ήταν μια πιο ιδιωτική υπόθεση περιορισμένη σε μια ελίτ. Οι συναυλίες οργανώνονται σε σαλόνια αριστοκρατικών κατοικιών, όπως χαρακτηρίζεται και η μουσική του δωματίου, με περιορισμένο κοινό και με αυστηρά κοινωνικά όρια. Η μουσική εκείνη την εποχή λειτουργούσε σαν ένας δείκτης του κοινωνικού στάτους, αλλά επίσης και της πολιτισμικής καλλιέργειας. Οι συνθέτες, όπως ο Haydn και ο Mozart, εργαζόταν υπό την προστασία των πλούσιων ευγενών και η πρόσβαση στη μουσική ήταν προνόμιο των λίγων. Εκτός κάποιων εξαιρέσεων, η μουσική συναυλία δεν ήταν ένα δημόσιο γεγονός, αλλά ένα κομμάτι μιας ζωής στην αυλή και μια ιδιωτική ψυχαγωγία.

Κατά τη διάρκεια του 19^ου αιώνα γεννιέται ουσιαστικά η δημόσια συναυλία. Με την άνοδο της αστικής τάξης καθώς και την ανάπτυξη των πόλεων, η μουσική αρχίζει να αποκτά έναν πιο δημόσιο χαρακτήρα. Αρχίζουν να δημιουργούνται οι πρώτες δημόσιες αίθουσες οι οποίες προοριζόταν για συναυλίες, όπως το Gewandhaus στη Λειψία και το Musikverein στη Βιέννη. Η πρόσβαση στη μουσική πλέον είναι η πιο ευρύτερα κοινωνικά στρώματα και ταυτόχρονα οι συνθέτες πλέον αρχίζουν να χουνε μεγαλύτερη αυτονομία και σαν συνέπεια περισσότερη δημιουργικότητα. Εκείνη την εποχή συναυλία αρχίζει να μετατρέπεται σε ένα πολιτισμικό γεγονός, με το κοινό να συμμετέχει ενεργά στην αισθητική αυτή εμπειρία. Με την εμφάνιση των συμφωνικών προγραμμάτων καθώς και την καθιέρωση της σιωπής του κοινού ως κανόνα, αναδεικνύεται η μετάβαση από κοινωνική εκδήλωση σε μια τελετουργία ακρόασης.

Στην διάρκεια του επόμενο μήνα, η συναυλία πέρα της πολιτισμικής της φύσης γίνεται και μια πολιτική πράξη. Αιώνας αυτός φέρνει ριζικές αλλαγές, όπου η τεχνολογία επιτρέπει πλέον την μαζική παραγωγή και τη μαζική διάδοση της μουσικής. Από τα μέσα του αιώνα αρχίζουν να εμφανίζονται τα μεγάλα φεστιβάλ όπως το Woodstock (1969), τα οποία δεν είναι απλά μουσικά γεγονότα, αλλά γίνονται πολιτισμικά σύμβολα. Το φεστιβάλ ορόσημο, το Woodstock, γίνεται και πολιτικό γεγονός και λειτούργησε ως μια αντιπολεμική δήλωση, ως έκφραση της κουλτούρας των χίπηδων και αποτέλεσε το πρότυπο μιας συλλογικής εμπειρίας. Εκείνη την εποχή εμφανίζονται και οι DIY σκηνές (punk, indie), όπου πλέον οι συναυλία γίνονται και πράξη αντίστασης στην εμπορευματοποίηση της μουσικής. Οι συναυλίες σε πολιτιστικά ιδρύματα και μουσεία αποκτούμε εκπαιδευτικό και πολιτισμικό χαρακτήρα, ενώ αργότερα η χρήση της τεχνολογίας (live streaming, ψηφιακές πλατφόρμες) μεταμορφώνει τη συναυλία σε υβριδική εμπειρία, πέρα από τον φυσικό χώρο.

Η ιστορική αυτή αναδρομή μας δείχνει πως η εξέλιξη σε μια συναυλίας φανερό είναι το γεγονός πως η μουσική, ως μια ζωντανή εμπειρία, μεταμορφώνεται ανάλογα με τις κοινωνικές συνθήκες και συνοδεύεται από τις τεχνολογικές εξελίξεις. Από την ιδιωτική απόλαυση σε μια δημόσια τελετουργία, από αισθητική εμπειρία σε μια πολιτική πράξη, οι συναυλία αποτελεί ένα πολιτισμικό καθρέφτη της κάθε εποχής. Η μελέτη της συναυλίας, δεν περιορίζεται μόνο στη μουσική, αλλά αγγίζει και την κοινωνία και την ιστορία μαζί με την ανθρώπινη ανάγκη για συλλογική έκφραση.

 

Κοινωνική διάσταση μιας συναυλίας

Όπως έχουμε προαναφέρει, η συναυλία δεν είναι απλώς μια μουσική εκδήλωση, είναι μια κοινωνική εμπειρία η οποία καταφέρνει να διαμορφώνει αλλά και παράλληλα να διαμορφώνεται από συλλογικές ταυτότητες, τις κοινωνικές σχέσεις και τις πολιτισμικές δυναμικές. Από την επιλογή ενός χώρου, καθώς και το κοινό μέχρι τη μορφή της αλληλεπίδρασης μεταξύ του μουσικού και του θεατή, η συναυλία καταφέρνει να λειτουργεί ως μια μικρογραφία της κοινωνίας. Η κοινωνιολογική προσέγγιση φανερώνει το γεγονός πως συναυλία καταφέρνει να ενσωματώσει τις έννοιες όπως η κοινότητα, η ταυτότητα, η συμμετοχή και η αντίσταση, δημιουργώντας με τον τρόπο αυτόν ένα κοινωνικό πλαίσιο με σημασία και συμβολισμό.

Μια μουσική συναυλία είναι μια συλλογική εμπειρία και όχι μια απλή παρουσίαση. Η ζωντανή μουσική δημιουργεί ένα πλαίσιο συλλογικής συμμετοχής, μέσα στο οποίο το κοινό δεν είναι απλώς παθητικός δέκτης, αλλά λειτουργεί ως ένας ενεργός συντελεστής της ίδιας της εμπειρίας. Η από κοινού ακρόαση, η σωματική εγγύτητα ως και η επαφή, οι αντιδράσεις (χειροκροτήματα, χορός, τραγούδι) μαζί με τη συναισθηματική φόρτωση κατάφεραν να δημιουργήσουν μια μορφή προσωρινής κοινότητας. Ο Émile Durkheim θα χαρακτήριζε Την εμπειρία αυτή ως μια συλλογική συνείδηση, μέσα στην οποία το άτομο υπερβαίνει την ατομικότητα του και εντάσσεται σε ένα πιο ευρύ κοινωνικό σώμα. Κατ αυτόν τον τρόπο λοιπόν, η συναυλία δεν είναι μόνο μια εμπειρία για τις αισθήσεις, αλλά είναι μια κοινωνική τελετουργία.

 

Ταυτότητα και μουσική υποκουλτούρα

O ρόλος των μουσικών συναυλιών δεν είναι μόνο συγκέντρωση χρημάτων, η ανάδειξη ενός καλλιτέχνη, αλλά επίσης λειτουργούν ως χώροι έκφρασης και της ενίσχυσης των πολιτισμικών ταυτοτήτων. Κάποιες μουσικές σκηνές, όπως είναι η punk, η hip-hop, η rave ή η metal, Δεν είναι απλά μουσικά είδη αλλά επίσης και υποκουλτούρες, οποίες είτε τα εκφράζουν είτε εκφράζονται από αυτά, με τα δικά τους σύμβολα, ενδυματολογικούς κώδικες, αξίες καθώς και τρόπους συμπεριφοράς. Με τον τρόπο αυτό η συναυλία γίνεται ένας χώρος επιβεβαίωσης αυτής της ταυτότητας, μέσα στο οποίο το άτομο έχει την αίσθηση του ανήκειν. Η έννοια του “scene” στην επιστήμη της κοινωνιολογίας της μουσικής περιγράφει ακριβώς αυτήν την δυναμική: Ένα δίκτυο ατόμων, χώρων και πρακτικών οι οποίες συγκροτούν μια πολιτισμική κοινότητα. Κατ επέκταση λοιπόν, η συναυλία είναι το σημείο συνάντησης αυτής της κοινότητας.

Η συναυλία ως χώρος αντίστασης και πολιτικής έκφρασης.

Πέρα από την επιβεβαίωση της ταυτότητας, η συναυλία επίσης μπορεί να λειτουργεί και ως χώρος της αντίστασης απέναντι σε κυρίαρχες κοινωνικές δομές. Οι συναυλίες οι οποίες είχαν πολιτική σκοπιμότητα και περιεχόμενο, όπως αυτές του Bob Dylan, των Rage Against the Machine ή των Active Member, Κατάφεραν να μετατρέψουν τη μουσική σε μέσο της κοινωνικής κριτικής. Οι DIY συναυλίες, Οι οποίες οργανώνονται χωρίς κάποια εμπορική χορηγία, τις περισσότερες φορές σε αυτοδιαχειριζόμενους χώρους, αποτελούν μια μορφή της πολιτισμικής αυτονομίας. Συναυλία με τον τρόπο αυτό, γίνεται όχι μόνο καλλιτεχνική αλλά και πολιτική πράξη, όπου η επιλογή του χώρου, του τρόπου της οργάνωσης, καθώς και το περιεχόμενο αντανακλούν τις κοινωνικές θέσεις και τις ιδεολογίες.

Οι σχέσεις εξουσίας και η εμπορευματοποίηση

Μέσα σε μια συναυλία ενσωματώνονται και οι σχέσεις εξουσίας. Από την διάταξη του χώρου (σκηνή-κοινό), την τιμή του αισθητηρίου, την πρόσβαση σε VIP ζώνες, ως και την εμπορευματοποιεί είσαι το θεάματος μέσα από τις χορηγίες και branding, Γίνεται φανερό πως μια συναυλία καταφέρνει να αναπαράγει και τις κοινωνικές ανισότητες. Ο Pierre Bourdieu θα μπορούσε να αναλύσει μια συναυλία ως ένα πλαίσιο πολιτισμικού κεφαλαίου, μέσα στο οποίο η πρόσβαση και η συμμετοχή εξαρτώνται από τους κοινωνικούς και τους οικονομικούς παράγοντες. Με τον τρόπο αυτό η συναυλία δεν είναι ουδέτερη, αλλά είναι ακόμα πεδίο κοινωνικής διαπραγμάτευσης.

 

Η τεχνολογική εξέλιξη της συναυλίας

Η τεχνολογία αποτελεί ένα καθοριστικό παράγοντα που διαμορφώνει την συναυλιακή εμπειρία. Από την ακουστική του χώρου και την ενίσχυση του ήχου ως και την ψηφιακή μετάδοση και ακόμα την εικονική πραγματικότητα, η εξέλιξη της τεχνολογίας έχει διαμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο παράγεται, διαδίδεται καθώς και βιώνεται η ζωντανή μουσική. Η συναυλία έχει πάψει πλέον να είναι μια αποκλειστικά φυσική εμπειρία, είναι πλέον ένα πολυμεσικό γεγονός, ένα τεχνολογικά διαμεσολαβημένο θέαμα το οποίο έχει τη δυνατότητα να επαναπροσδιορίσει τα όρια του χώρου, του χρόνου, αλλά και της συμμετοχής.

Ακουστική και ενίσχυση: η αρχή της τεχνικής παρέμβασης

Από τα πρώτα βήματα της εξέλιξης μιας συναυλίας είναι η τεχνική βελτίωση της ακουστικής. Από τις αίθουσές του 19^ου αιώνα οι οποίες σχεδιαζόταν με βάση τη φυσική διάχυση του ήχου, όσο και την εφεύρεση του μικροφώνου και των ενισχυτών στον 20^ο αιώνα, βοήθησαν στην παρουσίαση της μουσικής σε ανοιχτούς χώρους και σε μεγάλα πλήθη. Η ενίσχυση του ήχου δεν αποτελεί απλώς μια τεχνική λύση, είναι μια αισθητική και κοινωνική επιλογή. Ο ηλεκτρικός ήχος κατάφερε να διαμορφώσει νέα μουσικά είδη (rock, electronic), επιτρέποντας παράλληλα στη δημιουργία των φεστιβάλ και υπερθεαμάτων, Όπως είναι οι συναυλίες στα μεγάλα στάδια.

 

Οπτικοακουστικό θέαμα και σκηνική τεχνολογία

Κατά τη διάρκεια του 20^ου και 21^ου αιώνα οι συναυλία έπαψε να είναι απλώς μια ακουστική εμπειρία, έγινε ένα θέαμα το οποίο αγγίζει πολλές αισθήσεις. Η χρήση του φωτισμού, των προβολέων, η σκηνική εγκατάσταση μαζί με τα ειδικά εφέ μετέτρεψε τη συναυλία σε ένα θεατρικό γεγονός. Ορισμένοι καλλιτέχνες όπως η Björk, οι Pink Floyd και Iron Maiden, Κατάφεραν να αξιοποιήσουν την τεχνολογία για να δημιουργήσουν αφηγηματικά και αισθητικά περιβάλλοντα. Η σκηνική τεχνολογία δεν υποστηρίζει απλά τη μουσική, αλλά καταφέρνει να την επεκτείνει, να την ερμηνεύσει και να τη μετατρέψεις σε προσωπική εμπειρία. Με τον τρόπο αυτό η συναυλία καταφέρνει να γίνει ένα είδος σύγχρονης τελετουργίας, κατά την οποία η τεχνολογία λειτουργεί ως ένα μέσο έκφρασης και εντυπωσιασμού.

 

Ψηφιακή μετάδοση και live streaming

Με την έλευση του διαδικτύου, μια συναυλία κατάφερε να ξεπεράσει τα σύνορα καθώς και τα γεωγραφικά όρια. Το live streaming Επέτρεψε την παρακολούθηση συναυλιών σε πραγματικό χρόνο από οποιοδήποτε σημείο του κόσμου. Πλέον όλα τα μεγάλα φεστιβάλ, έχουν δημιουργήσει πλατφόρμες μέσα στις οποίες μπορείς να δεις όλους τους καλλιτέχνες που μετέχουν σε ένα φεστιβάλ την ώρα που εμφανίζονται και σε σκηνή, από οποιοδήποτε μέρος της Γης. Πλατφόρμες όπως το YouTube, το Twitch ή το Instagram Live Μετέτρεψαν τη συναυλία σε ένα ψηφιακό γεγονός, το οποίο είναι και πρόσβασιμο και διαδραστικό. Το κοινό δεν είναι μόνο παρόν σε μια τέτοια εκδήλωση, αλλά παράλληλα μπορεί να σχολιάζει, να συμμετέχει, να μοιράζεται την αυθεντικότητα και την εμπορευματοποίηση της ίδιας της εμπειρίας αυτής.

 

 Εικονική πραγματικότητα και οι μετα-συναυλιακές εμπειρίες

η πιο πρόσφατη εξέλιξη αφορά την χρονική και την επαυξημένη πραγματικότητα. Σε βίλες πλέον μπορούν να γίνουν και σε ψηφιακά περιβάλλοντα (π.χ. Fortnite, Roblox) ή μέσω VR συσκευών Δημιουργώντας παράλληλα εικονικούς χώρους μουσικής εμπειρίας. Ο θεατής μπορεί να βρεθεί σε μια συναυλία χωρίς να είναι φυσικά παρών, να επιλέξεις τη γωνία θέασης, να αλληλεπιδράσει με άλλους χρήστες. Παρόλα αυτά η εξέλιξη αυτή θέτει πολλά ερωτήματα για τη φύση της ζωντανής εμπειρίας, την έννοια της παρουσίας και την αισθητική της τεχνολογίας. Η συναυλία πλέον γίνεται μετα-υβριδική εμπειρία, όπου η τεχνολογία παύει να έχει το ρόλο του υποστηρικτή αλλά αναλαμβάνει να αναδημιουργεί την ίδια την έννοια του «ζωντανού».

Συμπεραίνοντας μπορούμε να πούμε πώς η εξελικτική πορεία που έχει η συναυλία, δείχνει τη δυναμική σχέση που υπάρχει ανάμεσα στην τέχνη και την τεχνολογία. Από την ακουστική ενίσχυση μέχρι και την εικονική πραγματικότητα, η συναυλία μεταμορφώνεται σε μια πολυδιάστατη εμπειρία, επεκτείνοντας τα όρια της αισθητικής, της συμμετοχής και της κοινωνικής σύνδεσης. Δεν είναι δύσκολο να παρατηρήσουμε ως τεχνολογία δεν είναι απλώς ένα εργαλείο, έχει γίνει σε δημιουργός της μουσικής εμπειρίας καθιστώντας συναυλία ένα από τα πιο συναρπαστικά πολιτισμικά φαινόμενα στην εποχή μας.

Οι συναυλίες στις μέρες μας δεν είναι απλά ένα μουσικό γεγονός, είναι μια σύνθετη πολιτισμική πρακτική που μπορεί να σταματά σε αισθητικές, κοινωνικές και τεχνολογικές δυναμικές. Η μελέτη αυτού του φαινομένου μας επιτρέπει και βοηθάει συγχρόνως να κατανοήσουμε πιο βαθιά τον τρόπο με τον οποίο άνθρωποι δημιουργούν, βιώνουν και μοιράζονται το νόημα μέσα από την τέχνη. Σε έναν κόσμο ο οποίος αλλάζει ραγδαία, η συναυλία συνεχίζει να είναι ένας ζωντανός χώρος έκφρασης, συνάντησης και μετασχηματισμού, δημιουργώντας ουσιαστικά ένα πολιτισμικό αποτύπωμα της εποχής μας.

Η κοινωνιολογική διάσταση της συναυλίας αναδεικνύει τη βαθιά σύνδεση με τις κοινωνικές δομές και τις πολιτισμικές δυναμικές της κάθε εποχής. Από την έννοια της κοινότητας ως την έννοια της ταυτότητας, αλλά ακόμα και την αντίσταση και την εξουσία, η συναυλία παραμένει ως ένας κοινωνικός καθρέφτης και ταυτόχρονα ως ένα πεδίο έκφρασης, διαπραγμάτευσης και μετασχηματισμού. Η έρευνα πάνω στη συναυλία και η μελέτη της, ουσιαστικά μας βοηθάει να κατανοήσουμε όχι μόνο τη μουσική αλλά και τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι καταφέρνουν να συγκροτήσουν ένα νόημα, μια κοινότητα, καθώς και να δράσουν μέσα από την τέχνη.

 

 

Jacek Henryk Maniakowski

Πηγές

Από ακρόαση σε εμπειρία: Πώς αλλάζουν οι συναυλίες με την Τεχνητή Νοημοσύνη

Συζήτηση στο Athens Music Week για τη χρήση AI σε διοργάνωση, εμπειρία και οικονομία των συναυλιών.

https://www.oneman.gr/onecity/politismos/apo-akroasi-se-empeiria-pos-allazoun-oi-sinavlies-me-tin-texniti-noimosini/

 

 Πώς η τεχνολογία αλλάζει την ακρόαση μουσικής – ΤΑ ΝΕΑ

Από τον φωνόγραφο του Edison μέχρι το streaming και το TikTok.

 https://www.tanea.gr/2023/04/10/lifearts/music/pos-i-texnologia-allazei-tin-akroasi-mousikis/

 

Συναυλίες με AI και μεγάλα καλοκαιρινά live: Τι φέρνει το μουσικό 2024 – ΤΟ ΒΗΜΑ

Η νέα εποχή των φεστιβάλ, η χρήση avatars και ο holographic τρόπος ψυχαγωγίας.

 https://www.tovima.gr/print/culture/synaylies-me-ai-kai-megala-kalokairina-live-ti-fernei-to-mousiko-2024-stin-ellada-kai-ton-kosmo/