Θέατρο μέσα στη rock & metal μουσική: Part II

 

Δομή άλμπουμ ως θεατρική πράξη

 

Η θεατρικότητα μέσα στη rock & metal μουσική δεν υπάρχει μόνο επί της σκηνής ή ακόμα στις περσόνες οι οποίες υιοθετούν κάποιοι καλλιτέχνες, αλλά ακόμα και μέσα από την μουσική και τους στίχους ενός ολόκληρου άλμπουμ. Πολλές φορές για να μπορέσει να διηγηθεί μια ιστορία δεν φτάνουν οι λίγοι στίχοι μαζί με τις νότες που τους συνοδεύουν, αλλά χρειάζονται ολόκληρα τραγούδια που το καθένα είναι ένα μέρος μιας πιο ολοκληρωμένης ιστορίας είτε φανταστικής είτε πραγματικής είτε ακόμα και προφητικής. Κάποια από τα πιο πετυχημένα άλμπουμ στην ιστορία αυτές της μουσικής περιλαμβάνουν μία και μοναδική ιστορία μέσα από τα τραγούδια που αποτελείται το άλμπουμ.

Στο θέατρο, το κάθε έργο έχει μια συγκεκριμένη δομή, όπως και στα αρχαία δράματα, αλλά ακόμα και η ζωή μας η ίδια αποτελείται από μια συγκεκριμένη δομή την οποία και εμείς χρωματίζουμε με την αντίληψη της εμπειρίας μας υπάρχουν σε αυτήν. Μέσα στη θεατρική όμως δομή υπάρχει ο πρόλογος, η σύγκρουση, η κορύφωση και πάντα καταλήγει στην κάθαρση, ένα τέλος το οποίο σπάνια υπάρχει και στη ζωή. Η σειρά αυτή Δεν αποτελεί απλώς Ένα συνειρμό των σκηνών, αλλά είναι μια αφήγηση με εσωτερική λογική, με συναισθηματική πορεία και τις περισσότερες φορές με φιλοσοφική στόχευση. Το ίδιο συμβαίνει και στη rock και metal μουσική, όπου πολλά άλμπουμ δεν είναι απλώς συλλογές τραγουδιών, αλλά concept albums — δηλαδή έργα με συνοχή, πλοκή, χαρακτήρες και θέμα.

Κάποια από τα πιο εμβληματικά άλμπουμ στην ιστορία της rock αποτελούνται από μία και μόνο ιστορία, δηλαδή είναι concept albums. Αυτό από μόνο του προσδίδει μια θεατρικότητα η οποία δεν συνοδεύεται από εικόνες, αλλά ο ίδιος ο ακρατής τις δημιουργεί σύμφωνα με τη δικιά του αντίληψη.

 

The Wall – Pink Floyd

Ένα από τα πιο θεατρικά άλμπουμ και παράλληλα ένα από τα πιο πολύ πουλημένα στην ιστορία της ροκ μουσικής είναι και το The Wall των Pink Floyd, το οποίο και συνοδεύεται από μια ταινία σταθμός για τον κινηματογράφο. Μέσα σε αυτό ο Roger Waters δημιούργησε έναν χαρακτήρα, τον Pink, που χτίζει έναν “τοίχο” γύρω από τον εαυτό του για να προστατευτεί από τον πόνο, την απώλεια, την κοινωνική αποξένωση. Το άλμπουμ εξελίσσεται σαν ψυχολογική τραγωδία, με σκηνές που θυμίζουν Kafka, Beckett και αρχαία κάθαρση. Το “The Trial” είναι κυριολεκτικά θεατρική σκηνή, με φωνές, ρόλους και δικαστική κορύφωση.

 

Operation: Mindcrime – Queensrÿche

Το θρυλικό άλμπουμ των Queensrÿche που δημιούργησε τα θεμέλια της progressive metal, είναι ουσιαστικά ένα πολιτικό θρίλερ. Ο πρωταγωνιστής, Nikki, μπλέκεται σε μια συνωμοσία, χειραγωγείται από έναν “πνευματικό ηγέτη” και βιώνει την απώλεια, την ενοχή και την αμφιβολία. Το άλμπουμ αυτό έχει αφηγηματική πλοκή, ανατροπές, σκηνές διαλόγου, καθώς ουσιαστικά αποτελεί μια θεατρική αφήγηση. Άνετα μπορεί να συγκριθεί η ακρόαση του με την παρακολούθηση  ενός έργο του Arthur Miller ή του Ibsen, αλλά με κιθάρες και φωνητικά που σπάνε κόκαλα.

 

Scenes from a Memory – Dream Theater

Οι Dream Theater Δημιουργούν ένα μεταφυσικό δράμα που εξερευνά τη μετά σάρκωση, την ενοχή, καθώς και την αποκάλυψη και πάντα κάτω από τους ήχους της progessive metal. Ο χαρακτήρας Nicholas βιώνει οράματα από μια προηγούμενη ζωή και προσπαθεί να καταλάβει αν είναι αλήθεια ή ψευδαίσθηση. Το άλμπουμ είναι δομημένο σαν θεατρικό έργο σε πράξεις, με μουσικά μοτίβα που επανέρχονται, με αφηγηματικά σημεία και με κορύφωση που θυμίζει αρχαία τραγωδία.

Η μουσική σε αυτά τα άλμπουμ, τα οποία χρησιμοποιήσαμε σαν παράδειγμα, δεν είναι απλώς ο ήχος ο οποίος θα διασκεδάσει, είναι αφήγηση με πλοκή, με χαρακτήρες, με σύγκρουση και τελικά τη λύτρωση. Ένας ακροατής δεν ακούει απλά τα τραγούδια, αλλά βιώνει την ίδια την ιστορία και συμμετέχει και ο ίδιος σε μια θεατρική εμπειρία. Και η εμπειρία αυτά είναι βαθιά υπαρξιακή, καθώς δεν αφορά μόνο το τι συμβαίνει στον ήρωα αλλά και τι μπορεί να ξυπνήσει μέσα μας η ίδια η μουσική αυτή αφήγηση.

 

Θεατρικά έργα ως πηγή έμπνευσης

 

Η ίδια η μουσική rock & metal έχει κατηγορηθεί, αλλά συνεχίζει, να κατηγορείται αν και πλέον λιγότερο, η ρηχότητα και γενική διαφθορά. Προφανώς στους συντηρητικούς κύκλους, προσκείμενος πάντα σε κάποια είδους εξουσίας η ίδια η σκέψη αποτελεί την διαφθορά, αλλά στην ουσία μόνο στο δικό του στάτους. Από τις απαρχές αυτής της μουσικής, ο στόχος της δεν ήταν απλά να χαϊδέψει τα αυτιά του ακροατή, παρόλο που δεν λείπουν και αυτά τα στοιχεία, αλλά στόχευε μέσα από τις νότες και τους στίχους να μπει στο ίδιο το «κεφάλι» του ακροατή και να αφυπνίσει τη σκέψη του. Επομένως, κατά συνέπεια έχει πάρει έμπνευση και από την ίδια τη δραματουργία.

Το θέατρο, ουσιαστικά ως τέχνη της σύγκρουσης, της αλήθειας και της κάθαρσης, έχει αποτελέσει και συνεχώς αποτελεί μια ανεξάντλητη πηγή για έμπνευση για τη rock και metal μουσική. Οι μεγάλοι δραματουργοί — από τον Shakespeare και τον Goethe μέχρι τον Μπουλγκάκοφ και τον Σοφοκλή — δεν έγραψαν απλώς ιστορίες, έγραψαν ψυχικά τοπία, υπαρξιακές κραυγές, ηθικά διλήμματα και όλα αυτά η μουσική μπορεί να ενσαρκώσει με έναν τρόπο άμεσο, χειροπιαστό και συγχρόνως συγκλονιστικό.

Όπως κάποιοι θεατρικοί συγγραφείς και δραματουργοί έχουν περισσότερη προτίμηση στη θεματολογία της rock & metal μουσικής. Οι λόγοι είναι πολλοί και προφανώς κάθε δημιουργός ή μπάντα τους ξέρει. Αλλά άσχετα από το γεγονός αν υπάρχουν κάποιες προτιμήσεις οι λόγοι γι αυτές, ουσιαστικά η σκοτεινή πλευρά κάποιων δραματουργών ή των ηρώων τους είναι αυτή που έχει προτιμηθει:

 

Shakespeare – Macbeth & Hamlet

Ο Shakespeare Είναι από τους πιο αγαπημένους θεατρικούς συγγραφείς της metal σκηνής Και αυτό όχι αναίτια, καθώς πολλοί μουσικοί έχουν μεγαλώσει σε αγγλόφωνες χώρες ή έστω έχουν ασχοληθεί με την αγγλική γλώσσα περισσότερο. Αλλά ο βασικός λόγος είναι μάλλον η σκοτεινή φιγούρα του Macbeth, που έχοντας την εμμονή στην εξουσία και την ενοχή και το Hamlet με την υπαρξιακή αμφιβολία και την εσωτερική διάλυση, έχουν εμπνεύσει δεκάδες τραγούδια και άλμπουμ. Οι Grave Digger αφηγούνται την πτώση του Macbeth με επικό ήχο, ενώ οι Dream Theater και Ice Nine Kills μεταφράζουν τον Hamlet σε μουσική ψύχωση. Οι στίχοι γίνονται μονόλογοι, οι κιθάρες εσωτερικές κραυγές και η σκηνή καθαρτήριο, Όπως ακριβώς αρμόζει σε μια τραγωδία ή σε ένα δράμα.

 

Goethe – Faust

Ο Faust του Goethe Είναι ίσως η πιο ταιριαστή φιγούρα στο είδος αυτής της μουσικής, η απόλυτη θεατρική αλληγορία για την επιθυμία, τη γνώση και τελικά την πτώση. Ο χαρακτήρας ο οποίος πουλά την ψυχή του για την σοφία και την δύναμη έχει γίνει σύμβολο για τη rock και metal, αλλά μάλλον η δόξα παίρνει την θέση της σοφίας. Οι Queen, οι Rolling Stones και ο Marilyn Manson έχουν ενσωματώσει τον Μεφιστοφελή ως αφηγητή, όμως πειρασμό, αλλά κυρίως ως έναν ειρωνικό σχολιαστή της ανθρώπινης φύσης. Ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το «Sympathy for the Devil» είναι σχεδόν θεατρικός μονόλογος του Σατανά, με χιούμορ και σκοτεινή σοφία.

 

Μπουλγκάκοφ – Ο Μετρ και η Μαργαρίτα

Το έργο του Μπουλγκάκοφ, ο οποίος ήταν από τους αγαπημένους συγγραφείς του δικτάτορα Στάλιν, παρόλο που τον επέκρινε έμμεσα στα έργα του, δημιουργεί μια μεταφυσική σάτιρα. Ουσιαστικά αποτελεί ένα θεατρικό όνειρο το οποίο συνδυάζει τον διάβολο, την αγάπη την τέχνη και την εξουσία, θέματα πολύ δημοφιλή στους στίχους αυτής της μουσικής. Η επιρροή του είναι εμφανής σε τραγούδια όπως το “Sympathy for the Devil”, αλλά και στην αισθητική του occult rock. Ο Βόλαντ, ο Διάβολος του έργου, δεν είναι απλώς αντίπαλος — είναι παρατηρητής, κριτής, σκηνοθέτης της ανθρώπινης κωμωδίας. Η rock σκηνή τον λατρεύει γιατί ενσαρκώνει την αμφισημία, την ειρωνεία, την αλήθεια που δεν φωνάζει αλλά υπαινίσσεται.

 

Αρχαία τραγωδία – Οιδίπους, Αντιγόνη, Προμηθέας

Η αρχαία ελληνική τραγωδία, η θεμέλιος λίθος της δραματουργίας, δεν θα μπορούσε να λείψει και από τους στίχους της rock & metal, καθώς τα θέματα τα οποία τίθενται στις αρχαία δράματα συνεχίζουν να υπάρχουν ως σήμερα. Η έννοια της ύβρεως, της νέμεσις αλλά και της κάθαρσης είναι βαθιά ριζωμένη στη metal αισθητική. Ο Οιδίπους που τυφλώνεται για να δει, η Αντιγόνη που αντιστέκεται στην εξουσία, ο Προμηθέας που θυσιάζεται για τον άνθρωπο — όλοι αυτοί είναι rock ήρωες πριν καν υπάρξει η μουσική. Οι στίχοι των Metallica, των Tool, των Sepultura συχνά αντλούν από αυτά τα μοτίβα, μετατρέποντας την τραγωδία σε ηχητική εμπειρία.

Το θέατρο δεν αποτελεί μια απλή έμπνευση, αλλά είναι ένα είδος συνομιλητή. Στην rock και metal δεν δανείζονται απλώς θεματολογία του θεάτρου, συνεχίζουν τον ίδιο αυτόν διάλογο στην σημερινή εποχή, μεταφέροντας τη σκηνή σε ήχο και δίνοντας νέα μορφή σε παλιές αλήθειες. Το κοινό, το οποίο πάντα συμμετέχει, δεν ακούει απλώς τη μουσική, αλλά βιώνει μια θεατρική εμπειρία, όπου φανερώνεται η ψυχή παίζοντας τον πρωταγωνιστικό ρόλο.

Part I 

Part III 

Jacek Henryk Maniakowski

Θέατρο μέσα στη rock & metal μουσική: Part I

 

Το θέατρο από μόνο του, αλλά ακόμα και μαζί με αυτούς που συμμετέχουν σε αυτό, είναι ουσιαστικά ο μόνος χώρος όπου επιτρέπεται, πάντα από ηθικής άποψης, το ψέμα σαν μέσο που οδηγεί στην αλήθεια. Ουσιαστικά ένας ηθοποιός είναι αυτός που χρησιμοποιεί την τέχνη του ψέματος, όπως είναι η υποκριτική, για να φανερώσει την αλήθεια ή έστω να παρακινήσει τον θεατή να την ανακαλύψει μόνος του, δίνοντάς του παράλληλα το νοητικό χάρτη για να μπορέσει να τον ακολουθήσει.

Η σκηνή στη rock και metal δεν είναι απλώς μια πλατφόρμα για μουσική εκτέλεση. Είναι ένας τελετουργικός χώρος, ένα είδος ιερού θεάτρου, ένα ιερό πεδίο μεταμόρφωσης μέσα στο οποίο ο καλλιτέχνης παύει να είναι απλώς ένας ερμηνευτής και γίνεται φορέας ενός ρόλου, ενός μηνύματος και μιας εμπειρίας η οποία ξεπερνάει το δικό του ατομικό πλαίσιο και αγγίζει πλέον το συλλογικό. Ακριβώς έτσι όπως και στο αρχαίο θέατρο, ο ηθοποιός που δεν ανέβαινε στη σκηνή τους ως εαυτός του, αλλά όσο ένα πρόσωπο, μια μάσκα η οποία ενσάρκωνε τους ίδιους τους θεούς, τους ήρωες, τους δαίμονες, καθώς και τις ανθρώπινες αδυναμίες. Κατά αντίστοιχο τρόπο αλλά ως πρόσωπο — μια μάσκα που ενσάρκωνε θεούς, ήρωες, δαίμονες, ανθρώπινες αδυναμίες. Αντίστοιχα, στη rock και metal, η σκηνή γίνεται χώρος μύησης: ο καλλιτέχνης μεταμορφώνεται, το κοινό συμμετέχει, και η μουσική αποκτά σώμα, μορφή και τελετουργική δύναμη.

Τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα μιας τέτοιας δράσης, ακόμη και δράματος παρουσιάζονται παρακάτω.

Alice Cooper – Το horror theatre της rock

Ο Alice Cooper υιοθέτησε εξαρχής μια διαφορετική περσόνα μέσω του ονόματος του. Ο ίδιος δεν τραγουδά απλά, αλλά παίζει ένα ρόλο. Από την αρχή της καριέρας του, από τους πρωτεργάτες του shock rock, κάθε του εμφάνιση είναι ένα σκοτεινό θέατρο τον τρόμου. Ο ίδιος έχει δηλώσει χαρακτηριστικά πως απλά ήθελε να δημιουργήσει «μια παράσταση που να σοκάρει και να μαγνητίζει». Και εδώ και δεκαετίες το κοινό του δεν το βλέπει απλά σαν ένα μουσικό, αλλά βλέπεις έναν χαρακτήρα που ζει και πεθαίνει επί της σκηνής.

 

Kiss – Μυθολογία και υπερθέαμα

Οι Kiss, στα χνάρια των σούπερ ηρώων των κόμικς, κατάφεραν να δημιουργήσουν μια μυθολογία χαρακτήρων, αλλά ακόμα και να γίνουν και κόμικς: The Demon, The Starchild, The Spaceman, The Catman. Με μάσκες, φλόγες, πυροτεχνήματα καθώς και θεατρικά σκηνικά, κάθε τους Live ήταν ένα υπερθέαμα, βγαλμένο από κάποιο κόμικς, αλλά μπορεί να χαρακτηριστική και αρχαία τελετή ή κάποιος σύγχρονο μιούζικαλ. Για αυτούς η σκηνή δεν αποτελεί τον χώρο για μουσική εκτέλεση, αλλά ήταν ένα σύμπαν σούπερ ηρώων μέσα στο οποίο το κοινό δεν παρακολουθεί απλά, αλλά συμμετέχει.

 

Rammstein – Πολιτικό και υπαρξιακό θέατρο

Οι Rammstein, ακολουθώντας το γερμανικό δράμα, κατάφεραν να μετατρέψουν τη σκηνή σε ένα πολιτικό αλλά και υπαρξιακό θέατρο. Η κάθε τους παράσταση εμπεριέχει φωτιές, μηχανισμούς, ολόκληρη σκηνοθεσία με μια πληθώρα συμβολισμών. Η κάθε τους εμφάνιση είναι μια δραματουργική πράξη, στα όρια του αρχαίου δράματος. Η θεματολογία τους, στην οποία εμπεριέχεται η έννοια της εξουσίας, η σεξουαλικότητα καθώς και βία, αλλά και η ταυτότητα του ατόμου, παρουσιάζει με σκηνική ακρίβεια παράσταση που θυμίζει τους μεγάλους Brecht και Artaud. Καμία κίνηση πάνω σε σκηνή δεν είναι τυχαία, αλλά όλα είναι σκηνοθετημένα για να καταφέρουν να προκαλέσουν στο κοινό μια συναισθηματική έκρηξη.

Μέσα από όλα αυτά τα παραδείγματα μπορούμε να συμπεράνουμε πως δεν είναι λίγες φορές που η σκηνή γίνεται ένα καθαρτήριο, όπως σε ένα αρχαίο δράμα. Εκεί όπου ο καλλιτέχνης και το κοινό καταφέρνουν να βιώσουν μαζί την ένταση, την έκρηξη και τέλος τη λύτρωση. Όλο αυτό δεν αποτελεί μια απλή συναυλία, αλλά μια μουσική τελετουργία και η λειτουργία αυτή είναι βαθιά θεατρική, καθώς δεν αφορά μόνο το τι ακούς ούτε τη βλέπεις, αλλά και το γεγονός πως το ζεις.

 

 

 

Ο χαρακτήρας ως προσωπείο

 

Ένα απαραίτητο συστατικό σε μια θεατρική παράσταση είναι και η μάσκα. Δεν είναι λίγες φορές, ειδικά στο θέατρο, η μάσκα περισσότερο φανερώνει παρά κρύβει. Ίσως ένα ερώτημα το οποίο δύσκολα μπορεί να απαντήσει κάποιος και ίσως δεν είναι και απαραίτητο είναι: τι κρύβει ακριβώς μια μάσκα και τι φανερώνει;

Στο θέατρο, το προσωπείο δεν είναι απλώς μια μάσκα, αλλά είναι ένα σύμβολο της μεταμόρφωσης, ένα εργαλείο της αποκάλυψης και πάνω από όλα ένα μέσο υπέρβασης εαυτού. Ένας ηθοποιός δεν παίζει τον εαυτό του, αλλά έναν ρόλο ο οποίος του επιτρέπει να εκφράσει βαθύτερα, κάτι συλλογικό. Και αυτό το συλλογικό μέσα στην rock & metal μουσική είναι οι φόβοι και οι προσδοκίες του κοινού. Γι αυτό και η σκηνική παρουσία στη μουσική αυτή έχει μεγάλη σημασία και πολλοί καλλιτέχνες επιλέγουν να εμφανίζονται, όχι ως οι ίδιοι, αλλά ως πρόσωπα-σύμβολα, θεατρικές περσόνες οι οποίες ενσαρκώνουν ιδέες, συναισθήματα και κοινωνικές συγκρούσεις, οι οποίες διέπουν και το κοινό τους.

Υπάρχουν αρκετά τέτοια παραδείγματα ήδη από την δεκαετία του 70, αλλά συνεχίζονται και ως σήμερα.

  David Bowie – Ziggy Stardust

Ο Bowie, ίσως ο πρώτος που υιοθέτησε ένα προσωπείο και δεν δημιούργησε απλώς ένα χαρακτήρα, αλλά μια ολόκληρη μυθολογία γύρω από αυτό. Ο Ziggy Stardust δεν ήταν απλώς άλλο ένα πρόσωπο, καθώς ήταν ένας εξωγήινος ροκ σταρ, αγγελιοφόρος της καταστροφής ο οποίος ήρθε στη γη για να σώσει τους ανθρώπους μέσα από τη μουσική. Και κατά κάποιον τρόπο σίγουρα έσωσε κάποιους ανθρώπους από τους δικούς του σκοτεινούς δαίμονες. Μέσα από αυτόν, ο Bowie εξερεύνησε την αποξένωση, την ταυτότητα, την εφήμερη φύση της δόξας. Ο Ziggy ήταν θεατρικό πρόσωπο, με κοστούμι, σκηνική παρουσία και εσωτερική πλοκή — και όταν «πέθανε» επί σκηνής, το κοινό βίωσε κάθαρση, ακριβώς όπως συμβαίνει στο αρχαίο ελληνικό δράμα.

 

Marilyn Manson – Μεταμοντέρνος Μεφιστοφελής

Ο Manson κατάφερε να ενσαρκώσει μια περσόνα η οποία συνδύαζε τον Μεφιστοφελή του Faust, τον Joker και τον Artaud. Με το κατάλληλο μακιγιάζ, τα παραμορφωμένα κοστούμια και την προκλητική σκηνική παρουσία του, που στην ουσία δεν ήταν μόνο σκηνική, κατάφερε να γίνει το σύμβολο της παρακμής, της αμφισβήτησης, της πιο σκοτεινής πλευράς του αμερικανικού ονείρου ή της αμερικανικής κουλτούρας. Το προσωπείο που υιοθέτησε δεν ήταν μια απλή αισθητική επιλογή, ήταν μια θεατρική πράξη αντίστασης καθώς και μια κραυγή ενάντια στην υποκρισία και τον καθωσπρεπισμό, στοιχεία που διέπουν ακόμα σήμερα την αμερικανική κοινωνία.

 

Ghost – Ο Papa Emeritus και η αντί-εκκλησία

Οι Ghost δημιούργησαν μια ολόκληρη “αντί-εκκλησία”, με τον Papa Emeritus ως αρχιερέα του σκοτεινού rock. Πέρα από το γεγονός πως ήταν μια έξυπνη εμπορική κίνηση, απευθυνόμενη σε ένα κοινό το οποίο ούτως ή άλλως δεν είχε καλές σχέσεις με εκκλησιαστικά ζητήματα, κατάφερε να δημιουργήσει και συνεχίζει να δημιουργεί μια ολόκληρη μυθολογία γύρω από το πρόσωπο του Papa Emeritus. Η περσόνα που έχει δημιουργηθεί από τον Tobias Forge, θυμίζει ένα θρησκευτικό θέατρο με πολλά στοιχεία από Brecht και λειτουργική τελετουργία. Κάθε αλλαγή του Πάπα σηματοδοτεί μια νέα εποχή και μια νέα θεατρική πράξη. Το συγκρότημα έχει αποδείξει πολλές φορές πάνω στη σκηνή τη θεατρικότητα του και το κοινό δεν βλέπει απλώς μια μπάντα να παίζει, αλλά συμμετέχει σε μια μυστηριακή τελετή, όπου η μουσική γίνεται το δόγμα και η σκηνή ο ναός.

Εύκολα μπορούμε να αντιληφθούμε, μέσα από τα παραπάνω παραδείγματα, πώς το προσωπείο στη rock και metal Δεν αποτελεί απλώς ένα μέσο εντυπωσιασμού. Λειτουργεί ως ένα εργαλείο αφήγησης, ως η πύλη προς το συλλογικό ασυνείδητο καθώς και ο καθρέφτης της εκάστοτε εποχής. Ακριβώς όπως στο θέατρο, έτσι και εδώ ο χαρακτήρας δεν κρύβει τον καλλιτέχνη, αλλά ουσιαστικά τον αποκαλύπτει. Μέσα σ αυτό το δράμα το κοινό αντί να βλέπει έναν άνθρωπο, βλέπει μια ιδέα η οποία ζωντανεύει επί της σκηνής.

Part II 

Jacek Henryk Maniakowski