Rock - e - pedia: Folk metal

 

Εκείνο το κομμάτι που άκουγα μικρός στο χωριό της γιαγιάς, στην γιορτή του ταράνδου, λες να ακούγεται καλό άμα το παίξω με την ηλεκτρική μου κιθάρα;

Folk metal

 

Πως ακούγεται: με παρέα και με πολλές μπύρες ή οτιδήποτε αλκοόλ. Σαν παραδοσιακά τραγούδια των Σκανδιναβών, Ρώσων … και Ισπανών, αλλά με πολύ ηλεκτρισμό και με περίεργα όργανα, παιγμένα από τύφλα μεθυσμένους μουσικούς απόφοιτους μουσικών πανεπιστημίων.

Γιατί να το ακούσουμε: Γιατί ο συνδυασμός metal και παραδοσιακών μελωδιών ακούγεται πολύ ενδιαφέρον και πρωτότυπος. Αλλά και γιατί μπορείς εύκολα να τραγουδήσεις μεθυσμένος μαζί με τους επίσης μεθυσμένους φίλους σου.

Γιατί όχι: γιατί όσο και μεθυσμένος να είσαι, δε μπορείς να τραγουδάς κάποια σκανδιναβική διάλεκτο και μερικές φορές καταντάει σχεδόν αστεία η μουσική.

Που; Σκανδιναβία, κυρίως στην Φινλανδία, Ισπανία, Ρωσία, αλλά και Ιρλανδία και ξεκίνησε από Αγγλία. Αλλά και πολλές ακόμα ευρωπαϊκές χώρες προσεγγίζουν το θέμα όλο και πιο συχνά.

Πότε; Ουσιαστικά αρχές τις δεκαετίας του ‘90

Ποιοι; Οι Skyclad με το ντεμπούτο τους άλμπουμ The Wayward Sons of Mother Earth το φθινόπωρο του 1991 θεωρούνται ορόσημο στο είδος. Ουσιαστικά όταν ο Martin Walkyier ήθελε να προσθέσει στο thrash metal κάποια νέα όργανα, όπως το piccolo και fiddle,  δημιούργησε και νέο είδος. Αλλά και οι Βόρειο-Ιρλανδοί Cruachan και Γερμανοί  Subway to Sally θεωρούνται πρωτοπόροι. Και Heidevolk, Δανοί Sylvatica και Ισπανοί Stone of Erech.

Αλλά ακόμα να ακούσεις: Finntroll, Ensiferum, Korpiklaani, Turisas, Moonsorrow, Mägo de Oz

Μέρες δόξας: Από τα μέσα της δεκαετίας ’00 και μετά. Συνεχίζει να μεγαλώνει το κίνημα. 

Κόκκινη κάρτα: μερικές φορές απλή αντιγραφή παραδοσιακών μελωδιών σε metal τέμπο, εθνικιστικές τάσεις πιο σπάνια

Με τι μπερδεύεται; Pagan metal, Viking metal, Celtic metal, medieval metal, oriental metal και με δημοτικά παιγμένα με πάθος από μεταλλά κιθαρίστα, οποίος πήγε στο χωριό να βοηθήσει στο πανηγύρι.

Τι λες στον άσχετο; Έχεις δει ιρλανδικό πανηγύρι με χορούς και παραδοσιακά τραγούδια; Ε αυτό με ηλεκτρικές κιθάρες, αλλά μαζί με αυτό το περίεργο όργανο, το οποίο ξέρει πως λέγεται μόνο αυτός που το παίζει και αντί για οικογένειες με παιδιά και παππούδες, από κάτω έχει μεθυσμένους μαλλιάδες.

Jacek Henryk Maniakowski

Η μουσική ως φορέας γνώσης και εργαλείο επιστημονικής σκέψης

 

Η μουσική, πέρα από την απόλαυση που δημιουργεί, είναι και φορέας γνώσης. Οι νότες λειτουργούν συχνά σαν σύμβολα — συμπυκνώματα αμέτρητων πληροφοριών, προσιτών στους μυημένους. Δεν είναι τυχαίο ότι στη μυθολογία της Ινδίας, ο θεός της σοφίας Γκανέσα αναπαρίσταται ως ελέφαντας. Ο λόγος είναι απλός: τα μεγάλα αφτιά υπονοούν και συμβολίζουν ότι η σοφία βρίσκεται στο να ακούς. Στην θεολογική συμβολολογία, καμία θεότητα της γνώσης δεν απεικονίζεται με ζώο που έχει ως χαρακτηριστικό του… μεγάλο στόμα. Ασχέτως που πολλοί νομίζουν ότι η πολυλογία είναι ένδειξη γνώσης.

Πηγαίνοντας στη μουσική, έχουμε ξανα-αναφερθεί στο metal/rock και στο πώς, κυρίως μέσα από τους στίχους του, μεταφέρει πληροφορίες. Αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι συγκροτήματα όπως οι Tool χρησιμοποιούν την ακολουθία Φιμπονάτσι στους στίχους και στη μουσική τους (ΕΔΩ). Ο ψυχολόγος του MacEwan University στο Edmonton του Καναδά, Rodney M. Schmaltz, προχωράει ακόμα περισσότερο, μέσα από έρευνα που δημοσίευσε στο Frontiers in Psychology. Συγκεκριμένα, ανακαλύπτει πως η heavy metal είναι εξαιρετικό μέσο για την προώθηση της επιστημονικής σκέψης.

Ο Schmaltz στηρίζει την άποψή του στο γεγονός ότι η heavy metal έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης ψυχολόγων, λόγω της ιδιαιτερότητάς της. Και φυσικά, ό,τι δεν γίνεται εύκολα κατανοητό, συχνά κατηγορείται — όπως για κρυφά μηνύματα στους Slayer ή υποκίνηση αυτοκτονιών από τους Judas Priest. Όμως για έναν πραγματικό αναζητητή της γνώσης, αυτές οι κατηγορίες απλώς υποκινούν την περιέργεια — το πρώτο σκαλοπάτι της μάθησης.

Η θεωρία του Schmaltz βασίζεται σε προηγούμενες έρευνες, όπως του Willingham, D. T. (2008), Critical thinking: Why is it so hard to teach? και του Cialdini, R. B. (2005), What's the best secret device for engaging student interest? Ο πρώτος αναφέρει ότι τέτοιες υποθέσεις βοηθούν τους φοιτητές να σκέφτονται επιστημονικά, εφαρμόζοντας τις αρχές του αυστηρού ελέγχου υποθέσεων και εκτός διδακτικών αιθουσών. Ο δεύτερος προτείνει τη δημιουργία μυστηρίου στην τάξη, κάτι που ενισχύει την ανάγκη για μάθηση.

Η heavy metal πληροί και τις δύο αυτές προϋποθέσεις. Συχνά κατηγορείται με επιφανειακές ρητορικές, ενώ το μυστήριο είναι βασική πηγή έμπνευσης για τη δημιουργία της. Ο Cialdini αναλύει ότι ο εκπαιδευτικός πρέπει να δομεί μια διάλεξη όπως ένας συγγραφέας ιστοριών μυστηρίου — και ο φοιτητής να μπορεί να τη λύσει. Μην ξεχνάμε ότι υπάρχουν concept άλμπουμ που βασίζονται σε τέτοια βιβλία. Ο ίδιος ο καθηγητής θέτει το ερώτημα: «Μπορεί η μουσική να οδηγήσει τους ανθρώπους σε επιβλαβείς πράξεις;», κάτι που ο φοιτητής καλείται να ερευνήσει.

Με αυτή την προσέγγιση, ο Cialdini δημιουργεί ένα μυστήριο που πλαισιώνει μια γενική συζήτηση γύρω από τη μουσική. Παράλληλα εισάγει θέματα επιστημονικής σκέψης, όπως λογικές πλάνες, μεθοδολογία έρευνας και προκαταλήψεις. Για παράδειγμα, η αιτιατή σχέση μουσικής και βλαβερής δράσης μπορεί να γίνει αφορμή για συζήτηση γύρω από την πλάνη της διαφήμισης. Αλλά και η άποψη του Αριστοτέλη, που αναφέρει ότι η υπερβολική έκθεση σε δυνατή μουσική μπορεί να βλάψει τον χαρακτήρα του ατόμου, δημιουργεί επιχειρηματολογία που οδηγεί σε επιστημονική και κριτική σκέψη.

Η συζήτηση μπορεί να επεκταθεί στο heavy metal και τις πλάνες που έχουν δημιουργηθεί γύρω από αυτό. Στη δεκαετία του ’80, εμπλέκεται σε πράξεις εφηβικής βίας. Ο φοιτητής καλείται να λύσει με επιχειρήματα αυτές τις υποθέσεις, μελετώντας τα βαθύτερα αίτια που οδήγησαν στην κατηγορία της μουσικής ως υπαίτια.

Για να θυμίσουμε τα γεγονότα: στα μέσα της δεκαετίας του ’80, οι Judas Priest κατηγορήθηκαν ότι μέσω του τραγουδιού Better By You, Better Than Me παρακίνησαν δύο εφήβους στην αυτοκτονία. Η κατηγορία βασίστηκε στο ότι ακούγεται η φράση «Do It», θεωρούμενη ως υποσυνείδητο μήνυμα. Ξεκίνησε εκστρατεία ενάντια στο heavy metal από τη σύζυγο του μετέπειτα αντιπροέδρου και υποψήφιου προέδρου Αλ Γκορ. Το συγκρότημα αθωώθηκε — όχι επειδή το μήνυμα δεν μπορούσε να οδηγήσει σε αυτοκτονία, αλλά επειδή η φράση «Do It», που ακουγόταν μόνο αν έπαιζε ο δίσκος ανάποδα, δεν τοποθετήθηκε σκόπιμα.

Μέσα από αυτό το πείραμα, ο φοιτητής καλείται να αποδείξει ότι ένα υποτιθέμενο υποσυνείδητο μήνυμα δεν μπορεί να καθορίσει τη ζωή κάποιου. Παράλληλα, να κατανοήσει ότι η γενίκευση οδηγεί σε λανθασμένα συμπεράσματα και αποτελεί μορφή χειραγώγησης.

Η συζήτηση μπορεί να επεκταθεί στο black metal, με διερεύνηση περιστατικών όπως των Mayhem ή των Slayer, που κατηγορήθηκαν για υποκίνηση δολοφονίας μιας 15χρονης. Η έρευνα επεκτείνεται στην υπερεκτίμηση της μουσικής ως καθοριστικό παράγοντα συμπεριφοράς. Και στις δύο περιπτώσεις, δεν υπήρξε δικαστική συνέχεια, καθώς η συμπεριφορά αποδόθηκε στην υπερβολική χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών.

Αποδεικνύεται ότι στη σχέση μουσικής και συμπεριφοράς παρεμβαίνουν άλλες μεταβλητές. Αν και κάποιο είδος μουσικής μπορεί να προσελκύσει άτομα με προβληματικές συμπεριφορές, η ίδια η μουσική δεν τις καθορίζει. Παρά ταύτα, η metal στοχοποιείται, ενώ ακροατές άλλων ειδών παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά εγκληματικής συμπεριφοράς.

Το ερώτημα είναι: γιατί επιλέχθηκε η heavy metal ως αρωγός της διδασκαλίας; Οι λόγοι είναι απλοί. Πρώτον, τα μυστήρια γύρω από τη μουσική αυτή έχουν επιλυθεί. Δεύτερον, η αποτυχία της εκστρατείας της Tipper Gore και της οργάνωσης PRMC οδηγεί στη μελέτη της λογικής και συναισθηματικής πλάνης. Τα επιχειρήματά τους ήταν καθαρά συναισθηματικά, και ο χαρακτηρισμός των μελών της PRMC ως αυθεντίες δεν στηριζόταν σε εμπειρία ή αποδείξεις.

Αντίθετα, οι οπαδοί της heavy metal απέδειξαν μέσα από τη γενική τους συμπεριφορά ότι τα καταφέρνουν καλύτερα σε όλες τις πτυχές της ζωής τους, όπως έχουμε αναφερθεί σε ένα παλιότερο άρθρο (ΕΔΩ).

Η heavy metal σίγουρα δεν συνδέεται με προβληματικές συμπεριφορές. Αντίθετα, οι εκπαιδευτικοί ενθαρρύνονται να χρησιμοποιούν την προσέγγιση του Cialdini, μαζί με άλλα μέσα της ποπ κουλτούρας — όπως κόμικς και video games — για την προώθηση της επιστημονικής σκέψης. Η metal αποτελεί το ιδανικό παράδειγμα για τη σχέση μουσικής και συμπεριφοράς, δίνοντας στους φοιτητές εργαλεία για την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, της μεθοδολογικής προσέγγισης και της αποδόμησης προκαταλήψεων.

Και τελικά, δικαιώνει με τον πιο ουσιαστικό τρόπο τον Jack Black και τον ρόλο του στο School of Rock — όχι ως καρικατούρα, αλλά ως εκπαιδευτικό μοντέλο που συνδυάζει πάθος, γνώση και ελευθερία έκφρασης.

Jacek Henryk Maniakowski

Yoth Iria - Rites of Blood and Ice

 

Υπάρχει μια ρήση η οποία αναφέρεται στο γεγονός πως χρειάζεται πάντα σκοτάδι για να φανεί το φως ή έστω να μπορούμε να το δούμε εμείς. Άλλωστε ποια είναι η αξία μιας ηλιόλουστης μέρας αν δεν υπήρχε σύγκριση με μια νύχτα. Ίσως παρατηρώντας τους νόμους της φυσικής αστρονομίας, θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε και την δική μας ψυχοσύνθεση. Όπως αναφέρει και η ερμητική φιλοσοφία, ό τι είναι πάνω είναι και κάτω. Αλλά η νύχτα, είτε ως κυριολεκτική έννοια είτε ως μεταφορική, λειτουργεί σαν ένα είδος σκαλοπατιού ή αλλιώς μεταβίβασης. Και δεν είναι λίγες οι φορές πού αυτή η μεταβίβαση κατάφερε να δώσει έμπνευση είτε φωτίζοντας τον εαυτό ήταν τα πραγματικά αίτια γεγονότων.

«Θα μιλήσουμε για το Rites of Blood and Ice» αποφάσισε ο Jim Mutilator, ιδρυτής των Yoth Iria, όταν του ζητήθηκε να μοιραστεί κάποια ιστορία πίσω από ένα τραγούδι της μπάντας. Το τραγούδι αυτό βρίσκεται στο δεύτερο ολοκληρωμένο άλμπουμ το Blazing Inferno του 2024 και «κλείνει» την πρώτη πλευρά του, μιλώντας πάντα με όρους του βινυλίου. Και συνεχίζει «Ένα κομμάτι που έγινε για τα γεγονότα που έγιναν στην Νορβηγία και επηρέασαν σημαντικά την μετέπειτα εξέλιξη του Black metal».

Τα γεγονότα αυτά έχουν ως εξής: Στις 10 Αυγούστου 1993, ο Euronymous,  κατά κόσμον Øystein Aarseth, ήταν κεντρική μορφή της νορβηγικής black metal σκηνής , δολοφονήθηκε από τον Varg Vikernes (Burzum) στις 10 Αυγούστου το 1993, με 23 μαχαιριές: 2 στο κεφάλι, 5 στον λαιμό και 16 στην πλάτη. Ο Vikernes ισχυρίστηκε ότι ο Euronymous σχεδίαζε να τον απαγάγει και να τον βασανίσει, και ότι η δολοφονία έγινε σε αυτοάμυνα. Το δικαστήριο τον καταδίκασε για φόνο, εμπρησμό τριών εκκλησιών και απόπειρα εμπρησμού τέταρτης. Τελικά ο Ο Vikernes αποφυλακίστηκε το 2009 με περιοριστικούς όρους.

Τα γεγονότα όμως ξεκίνησαν 2 χρόνια νωρίτερα, όταν ο τραγουδιστής των Mayhem, Per "Dead" Ohlin, αυτοκτόνησε. Ο Euronymous βρήκε το πτώμα, τράβηξε φωτογραφίες και αργότερα χρησιμοποίησε μία ως εξώφυλλο bootleg άλμπουμ. Κυκλοφόρησαν φήμες ότι έφτιαξε κολιέ από κομμάτια του κρανίου του Dead και ότι μαγείρεψε μέρος του εγκεφάλου του — κάτι που αρχικά αρνήθηκε, αλλά αργότερα επιβεβαίωσε.

Την ίδια χρονιά ανοίγει το δισκάδικο Helvete στο Όσλο, που έγινε κέντρο της νορβηγικής black metal σκηνής. Ίδρυσε τη δισκογραφική Deathlike Silence Productions, μέσω της οποίας κυκλοφόρησαν άλμπουμ των Mayhem, Burzum, και άλλων συγκροτημάτων. Με τον τρόπο αυτό σημάδεψε μια εποχή και παράλληλα έθεσε πολύ δυνατά θεμέλια για τη μετέπειτα πορεία του είδους.

Το πιο πιθανόν οι φανατικοί οπαδοί του black metal να γνωρίζουν πολύ αυτά τα γεγονότα, αλλά καλό είναι να τα υπενθυμίσουμε για να γίνει πιο κατανοητή η ιστορία πίσω από την έμπνευση του τραγουδιού. Φυσικά, ο Jim Mutilator ως μέλος των Rotting Christ τότε, τα ζούσα τα γεγονότα αυτά από το πρώτο χέρι: «Είχα επαφές με πολλούς μουσικούς από την Νορβηγία από τα 80ies και δέχτηκα πολύ βοήθεια και υποστήριξη από τους περισσότερους τότε και περισσότερο από όλους από τον Euronymous. Τα γεγονότα που ακολούθησαν ήταν αρκετά έντονα και για κάποιους σοκαρίστηκα, δεν εννοώ φυσικά το κάψιμο των εκκλησιών αλλά το θάνατο κάποιων ανθρώπων είτε από την δική τους θέληση είτε από δολοφονία.»

Και συνεχίζει μιλώντας πως αυτά αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για το τραγούδι: «Νομίζω ότι όφειλα να γράψω ένα τραγούδι για πολλούς λόγους» Και παράλληλα το αιτιολογεί περιγράφοντας πώς την ζούσε την εποχή εκείνη: «Δεν έχει να κάνει καθεαυτό με τον θάνατο, όλοι θα πεθάνουμε, ούτε νιώθω κάποιο φόβο απέναντι στο θάνατο έχει να κάνει με την επιστροφή δικαίωσης σε κάποια νέα παιδιά,  όπως νέοι είμασταν όλοι τότε . Το Black metal δεν δημιουργήθηκε από τα καλύτερα παιδιά, τα καλύτερα παιδιά υπήρχαν και υπάρχουν στα κατηχητικά, αλλά άνοιξε πνευματικές πόρτες και ορίζοντες». Άλλωστε είναι γνωστό, πως όσο και όμορφα λουλούδια να βγάζει ένα δέντρο, οι ρίζες του πάντα είναι βρώμικες Βαθιά μέσα στο χώμα.

Μιλώντας για το τραγούδι συνεχίζει «To Rites of Blood and Ice δεν κρίνει νεαρά παιδιά, δεν κρίνει συμπεριφορές, δεν βγάζει συμπεράσματα, αλλά βγάζω την θλίψη μου για άτομα που δεν είναι στην ζωή και δεν μπορούν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους απέναντι σε οποιαδήποτε άποψη εναντίον τους, απέναντι σε οποιαδήποτε συκοφαντία, που πολλές φορές υφίστανται από ανθρώπους πού δεν είχαν γεννηθεί καν τότε ή ήταν μωρά ή δεν ήξεραν καν τότε ότι υπάρχει μουσική Black metal.». Τις περισσότερες φορές τα γεγονότα δεν είναι όπως φαίνονται, αλλά και στην πλειονότητα αυτών το θύμα αδυνατεί να υπερασπιστεί.

Και εκεί που δεν φτάνει η πένα ή ακόμα και ο λόγος, πάντα υπάρχουν νότες να δώσουν λίγο περισσότερο φως είτε στα γεγονότα είτε στα αίτια αυτών: «Ήταν γενναία όμως τα περισσότερα παιδιά και ελεύθερα πνεύματα. Έτσι ένιωσα την ανάγκη να γράψω ένα ειδικό τραγούδι.» Συνεχίζει την διοίκηση ο μπασίστας του συγκροτήματος, αλλά δηλώνει πως δεν ήταν μια αλτρουιστική πράξη φιλαλήθειας: «Φυσικά το έκανα για μένα».

Και στη συνέχεια το αιτιολογεί: «Ούτως ή άλλως δεν είμαι κανένας γνωστός μουσικός για να επηρεάζω τις μάζες, ούτε το Rites of Blood and Ice θα γίνει κάποια παγκόσμια επιτυχία για να προσελκύσει τα βλέμματα του κόσμου. Αλλά εγώ νιώθω καλά με τον εαυτό μου και το παρελθόν μου και σκέφτομαι ότι έστω και ένα νέο παιδί ασχοληθεί με το θέμα και φορτιστεί συναισθηματικά και αντιληφθεί τι δημιούργησε το Black metal, είναι ικανοποίηση για μένα.

Το Rites of Blood and Ice είναι ύμνος στον ηρωικό θάνατο». Καθώς ένας σωστός κηπουρός πρέπει να γνωρίζει και τις ρίζες των φυτών από τα οποία μαζεύει τους καρπούς. Και λόγος πολύ απλός, να μπορεί να το κάνει διαρκώς, να συλλέγει δηλαδή τους καρπούς. Στην περίπτωση της μουσικής οι καρποί είναι οι νότες και ο κηπουρός είναι ο κάθε γνώστης και φίλος του είδους ή ακόμα και δημιουργός νέων τραγουδιών.

Η νοσταλγία ως η ωραιοποίηση του παρελθόντος, είναι η μεγαλύτερη πλάνη που σχετίζεται με αυτό. Ωστόσο, οι καθαρές μνήμες πάντα δημιουργούν μια ένταση και από αυτήν δεν μπορούσε να ξεφύγει και ο ιδρυτής των Yoth Iria: «Όταν το έγραφα ήμουν σε μια έντονη συναισθηματική φόρτιση και έπρεπε μέσα από εκατοντάδες αναμνήσεις να περιοριστώ σε λίγες γραμμές.». Όμως ένας μουσικός καταφέρνει πάντα να βάλει άπειρα πράγματα μέσα σε λίγους στίχους πλαισιωμένους από τη μουσική: «Στα πιο τυπικά μέρη τώρα, η μουσική προσπάθησε να έρθει όσο πιο κοντά γίνεται στους στίχους και να μεταφέρει στον ακροατή κάποιες εικόνες, όχι θλίψης αλλά σεβασμού. Επίσης να δημιουργήσει και ένα επαναστατικό τέμπο. Ο καθένας να κάνει τους δικούς του συνειρμούς και να σκεφτεί λίγο διαφορετικά. Ότι τότε το Black metal ήταν μια επανάσταση κάτι εντελώς διαφορετικό και αυτό είναι η αιώνια άποψη μου. Ίσως κάποιοι να διαφωνούν και ο καθένας είναι ελεύθερος να πιστεύει ότι θέλει βέβαια,  αλλά ανέκαθεν δεν έδινα δεκάρα για το τι μπορεί να πιστεύει ο άλλος για μένα και τις απόψεις μου.».  

Και καταλήγει: «Γιατί εμείς που ξεκινήσαμε τότε το black metal, αν μας ενδιέφερε η κρίση της τότε κοινωνίας και φοβόμασταν από το bullying που δεχόμασταν, δεν θα παίζαμε black metal... αλλά θα πηγαίναμε στο κατηχητικό. χα χα χα.», δηλώνοντας σταθερά: « Όσο για το ποιος θα ήθελα να ερμηνεύσει αυτό το τραγούδι. Κατηγορηματικα κανείς άλλος εκτός από εμένα και τους Yoth Iria».

Κάθε τραγούδι βγαλμένο από την ψυχή ή τη μνήμη είναι μια ιστορία. Μια ιστορία προσωπική, μια ιστορία που αφορά πολλούς και μια ιστορία που είναι κομμάτι της Ιστορίας καθαυτής. Όπως και οι βάρδοι στον μεσαίωνα μέσα από τα τραγούδια τους μετέφεραν γεγονότα ή ακόμα την ίδια τη γνώση, πάντα κάτω από τη μύτη της εξουσίας, ίσως καλύτερα να πούμε κάτω από τα αυτιά της, τα οποία δεν ήθελε να γίνει γνωστά, ούτε να γίνει η αληθινή ανάγνωσή τους, έτσι κάποια τραγούδια μεταφέρουν ένα βίωμα ως μέρος μιας πραγματικής ιστορίας, πάντα όμως ρίχνοντας φως στις πιο σκοτεινές γωνίες.

Jacek Henryk Maniakowski