David Bowie - Warszawa

Ένας καλλιτέχνης είναι ουσιαστικά παρατηρητής του κόσμου. Συγκεντρώνει τις εμπειρίες του από τη δική του σκοπιά και, αν είναι μουσικός, τις μετατρέπει σε νότες και στίχους, αν και δεν είναι λίγες οι φορές που οι στίχοι περισσεύουν. Η ευαίσθητη ματιά του μουσικού, σε κάθε ταξείδι του, γεωγραφικό ή εσωτερικό, συλλέγει στοιχεία που μόνο εκείνος μπορεί να δει ή να περιγράψει. Και δεν είναι λίγες οι φορές που το στοιχείο έμπνευσης είναι μια ολόκληρη πόλη.

Η μοναδικότητα του David Bowie τον οδήγησε να επιλέξει μια πόλη που δεν είχε τραγουδηθεί από κάποιον αγγλόφωνο καλλιτέχνη: τη Βαρσοβία. Το Warszawa περιγράφει με νότες την πρωτεύουσα της Πολωνίας. Δημιουργήθηκε από τον Bowie μαζί με τον Brian Eno και βρίσκεται στο άλμπουμ Low (1977), το ενδέκατο άλμπουμ του καλλιτέχνη και πρώτο της περίφημης Βερολινέζικης Τριλογίας.

Ο Bowie επισκέφθηκε τη Βαρσοβία δύο φορές. Η πρώτη ήταν το 1973, όταν επέστρεφε στην Αγγλία από τη Σοβιετική Ένωση με τον Υπερσιβηρικό. Το τρένο σταμάτησε στον σταθμό Warszawa Gdańska και ο Bowie αποφάσισε να κάνει μια βόλτα. Όπως ομολόγησε στην τότε σύζυγό του Angie: «Ποτέ δεν έχω φοβηθεί τόσο πολύ στη ζωή μου». Δεν ήταν εγκληματικότητα που τον φόβισε, αλλά η διάχυτη θλίψη της πόλης, το κομμουνιστικό γκρίζο που κυριαρχούσε παντού. Στη μικρή του βόλτα επισκέφθηκε κι ένα βιβλιο-δισκοπωλείο, όπου αγόρασε μερικούς δίσκους. Ανάμεσά τους ήταν και ένας του παραδοσιακού πολωνικού συγκροτήματος Śląsk, με συνθέσεις του Stanisław Hadyna. Το κομμάτι Helokanie αποτέλεσε βασικό μοτίβο που ενσωματώθηκε στη σύνθεση του Bowie.

Η δεύτερη επίσκεψη, το 1976, μαζί με τον Iggy Pop, ολοκλήρωσε την εικόνα του για την πόλη. Αυτή τη φορά ήταν στάση στην επιστροφή τους από τη Μόσχα προς τη Ζυρίχη. Την τελική πνοή για τη δημιουργία του κομματιού έδωσε ο γιος του παραγωγού Tony Visconti, που έπαιξε στο πιάνο μια απλή μελωδία με τις νότες A-B-C. Ο Brian Eno την ανέπτυξε και την παρουσίασε στον Bowie, ολοκληρώνοντας την εισαγωγή.

Το Warszawa έγινε κομμάτι-σύμβολο. Άνοιγε τις περιοδείες του Bowie το 1978 και το 2002, δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα σιωπής και προσμονής. Ενέπνευσε το όνομα του συγκροτήματος Warsaw, που αργότερα μετονομάστηκε σε Joy Division, λόγω ύπαρξης άλλου γκρουπ με το όνομα Warsaw Pakt. Οι φωνητικοί ήχοι που ακούγονται δεν είναι σε κάποια γλώσσα· είναι επινοημένες συλλαβές, σχεδιασμένες να θυμίζουν σλαβική χροιά, ενισχύοντας την αίσθηση ξενότητας και μυστικισμού.

Η κληρονομιά του κομματιού συνεχίστηκε: ο Philip Glass το μετέγραψε στη Low Symphony (1993), δίνοντάς του συμφωνική διάσταση. Σήμερα θεωρείται ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα του πώς η μουσική μπορεί να λειτουργήσει ως ηχητικό πορτρέτο μιας πόλης και μιας εποχής.

Το Warszawa δεν είναι απλώς μια μελωδία· είναι η αποτύπωση μιας στιγμιαίας εμπειρίας σε διαχρονικό έργο τέχνης. Ο Bowie, παρατηρητής του κόσμου, κατέγραψε με ήχους την αίσθηση μιας πόλης που πάλευε με τη θλίψη και την ιστορία της. Ένα κομμάτι που δείχνει πως η μουσική μπορεί να γίνει μνήμη, τοπίο και ποίηση μαζί.

Jacek Henryk Maniakowski