Η μουσική ως φορέας γνώσης και εργαλείο επιστημονικής σκέψης

 

Η μουσική, πέρα από την απόλαυση που δημιουργεί, είναι και φορέας γνώσης. Οι νότες λειτουργούν συχνά σαν σύμβολα — συμπυκνώματα αμέτρητων πληροφοριών, προσιτών στους μυημένους. Δεν είναι τυχαίο ότι στη μυθολογία της Ινδίας, ο θεός της σοφίας Γκανέσα αναπαρίσταται ως ελέφαντας. Ο λόγος είναι απλός: τα μεγάλα αφτιά υπονοούν και συμβολίζουν ότι η σοφία βρίσκεται στο να ακούς. Στην θεολογική συμβολολογία, καμία θεότητα της γνώσης δεν απεικονίζεται με ζώο που έχει ως χαρακτηριστικό του… μεγάλο στόμα. Ασχέτως που πολλοί νομίζουν ότι η πολυλογία είναι ένδειξη γνώσης.

Πηγαίνοντας στη μουσική, έχουμε ξανα-αναφερθεί στο metal/rock και στο πώς, κυρίως μέσα από τους στίχους του, μεταφέρει πληροφορίες. Αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι συγκροτήματα όπως οι Tool χρησιμοποιούν την ακολουθία Φιμπονάτσι στους στίχους και στη μουσική τους (ΕΔΩ). Ο ψυχολόγος του MacEwan University στο Edmonton του Καναδά, Rodney M. Schmaltz, προχωράει ακόμα περισσότερο, μέσα από έρευνα που δημοσίευσε στο Frontiers in Psychology. Συγκεκριμένα, ανακαλύπτει πως η heavy metal είναι εξαιρετικό μέσο για την προώθηση της επιστημονικής σκέψης.

Ο Schmaltz στηρίζει την άποψή του στο γεγονός ότι η heavy metal έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης ψυχολόγων, λόγω της ιδιαιτερότητάς της. Και φυσικά, ό,τι δεν γίνεται εύκολα κατανοητό, συχνά κατηγορείται — όπως για κρυφά μηνύματα στους Slayer ή υποκίνηση αυτοκτονιών από τους Judas Priest. Όμως για έναν πραγματικό αναζητητή της γνώσης, αυτές οι κατηγορίες απλώς υποκινούν την περιέργεια — το πρώτο σκαλοπάτι της μάθησης.

Η θεωρία του Schmaltz βασίζεται σε προηγούμενες έρευνες, όπως του Willingham, D. T. (2008), Critical thinking: Why is it so hard to teach? και του Cialdini, R. B. (2005), What's the best secret device for engaging student interest? Ο πρώτος αναφέρει ότι τέτοιες υποθέσεις βοηθούν τους φοιτητές να σκέφτονται επιστημονικά, εφαρμόζοντας τις αρχές του αυστηρού ελέγχου υποθέσεων και εκτός διδακτικών αιθουσών. Ο δεύτερος προτείνει τη δημιουργία μυστηρίου στην τάξη, κάτι που ενισχύει την ανάγκη για μάθηση.

Η heavy metal πληροί και τις δύο αυτές προϋποθέσεις. Συχνά κατηγορείται με επιφανειακές ρητορικές, ενώ το μυστήριο είναι βασική πηγή έμπνευσης για τη δημιουργία της. Ο Cialdini αναλύει ότι ο εκπαιδευτικός πρέπει να δομεί μια διάλεξη όπως ένας συγγραφέας ιστοριών μυστηρίου — και ο φοιτητής να μπορεί να τη λύσει. Μην ξεχνάμε ότι υπάρχουν concept άλμπουμ που βασίζονται σε τέτοια βιβλία. Ο ίδιος ο καθηγητής θέτει το ερώτημα: «Μπορεί η μουσική να οδηγήσει τους ανθρώπους σε επιβλαβείς πράξεις;», κάτι που ο φοιτητής καλείται να ερευνήσει.

Με αυτή την προσέγγιση, ο Cialdini δημιουργεί ένα μυστήριο που πλαισιώνει μια γενική συζήτηση γύρω από τη μουσική. Παράλληλα εισάγει θέματα επιστημονικής σκέψης, όπως λογικές πλάνες, μεθοδολογία έρευνας και προκαταλήψεις. Για παράδειγμα, η αιτιατή σχέση μουσικής και βλαβερής δράσης μπορεί να γίνει αφορμή για συζήτηση γύρω από την πλάνη της διαφήμισης. Αλλά και η άποψη του Αριστοτέλη, που αναφέρει ότι η υπερβολική έκθεση σε δυνατή μουσική μπορεί να βλάψει τον χαρακτήρα του ατόμου, δημιουργεί επιχειρηματολογία που οδηγεί σε επιστημονική και κριτική σκέψη.

Η συζήτηση μπορεί να επεκταθεί στο heavy metal και τις πλάνες που έχουν δημιουργηθεί γύρω από αυτό. Στη δεκαετία του ’80, εμπλέκεται σε πράξεις εφηβικής βίας. Ο φοιτητής καλείται να λύσει με επιχειρήματα αυτές τις υποθέσεις, μελετώντας τα βαθύτερα αίτια που οδήγησαν στην κατηγορία της μουσικής ως υπαίτια.

Για να θυμίσουμε τα γεγονότα: στα μέσα της δεκαετίας του ’80, οι Judas Priest κατηγορήθηκαν ότι μέσω του τραγουδιού Better By You, Better Than Me παρακίνησαν δύο εφήβους στην αυτοκτονία. Η κατηγορία βασίστηκε στο ότι ακούγεται η φράση «Do It», θεωρούμενη ως υποσυνείδητο μήνυμα. Ξεκίνησε εκστρατεία ενάντια στο heavy metal από τη σύζυγο του μετέπειτα αντιπροέδρου και υποψήφιου προέδρου Αλ Γκορ. Το συγκρότημα αθωώθηκε — όχι επειδή το μήνυμα δεν μπορούσε να οδηγήσει σε αυτοκτονία, αλλά επειδή η φράση «Do It», που ακουγόταν μόνο αν έπαιζε ο δίσκος ανάποδα, δεν τοποθετήθηκε σκόπιμα.

Μέσα από αυτό το πείραμα, ο φοιτητής καλείται να αποδείξει ότι ένα υποτιθέμενο υποσυνείδητο μήνυμα δεν μπορεί να καθορίσει τη ζωή κάποιου. Παράλληλα, να κατανοήσει ότι η γενίκευση οδηγεί σε λανθασμένα συμπεράσματα και αποτελεί μορφή χειραγώγησης.

Η συζήτηση μπορεί να επεκταθεί στο black metal, με διερεύνηση περιστατικών όπως των Mayhem ή των Slayer, που κατηγορήθηκαν για υποκίνηση δολοφονίας μιας 15χρονης. Η έρευνα επεκτείνεται στην υπερεκτίμηση της μουσικής ως καθοριστικό παράγοντα συμπεριφοράς. Και στις δύο περιπτώσεις, δεν υπήρξε δικαστική συνέχεια, καθώς η συμπεριφορά αποδόθηκε στην υπερβολική χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών.

Αποδεικνύεται ότι στη σχέση μουσικής και συμπεριφοράς παρεμβαίνουν άλλες μεταβλητές. Αν και κάποιο είδος μουσικής μπορεί να προσελκύσει άτομα με προβληματικές συμπεριφορές, η ίδια η μουσική δεν τις καθορίζει. Παρά ταύτα, η metal στοχοποιείται, ενώ ακροατές άλλων ειδών παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά εγκληματικής συμπεριφοράς.

Το ερώτημα είναι: γιατί επιλέχθηκε η heavy metal ως αρωγός της διδασκαλίας; Οι λόγοι είναι απλοί. Πρώτον, τα μυστήρια γύρω από τη μουσική αυτή έχουν επιλυθεί. Δεύτερον, η αποτυχία της εκστρατείας της Tipper Gore και της οργάνωσης PRMC οδηγεί στη μελέτη της λογικής και συναισθηματικής πλάνης. Τα επιχειρήματά τους ήταν καθαρά συναισθηματικά, και ο χαρακτηρισμός των μελών της PRMC ως αυθεντίες δεν στηριζόταν σε εμπειρία ή αποδείξεις.

Αντίθετα, οι οπαδοί της heavy metal απέδειξαν μέσα από τη γενική τους συμπεριφορά ότι τα καταφέρνουν καλύτερα σε όλες τις πτυχές της ζωής τους, όπως έχουμε αναφερθεί σε ένα παλιότερο άρθρο (ΕΔΩ).

Η heavy metal σίγουρα δεν συνδέεται με προβληματικές συμπεριφορές. Αντίθετα, οι εκπαιδευτικοί ενθαρρύνονται να χρησιμοποιούν την προσέγγιση του Cialdini, μαζί με άλλα μέσα της ποπ κουλτούρας — όπως κόμικς και video games — για την προώθηση της επιστημονικής σκέψης. Η metal αποτελεί το ιδανικό παράδειγμα για τη σχέση μουσικής και συμπεριφοράς, δίνοντας στους φοιτητές εργαλεία για την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, της μεθοδολογικής προσέγγισης και της αποδόμησης προκαταλήψεων.

Και τελικά, δικαιώνει με τον πιο ουσιαστικό τρόπο τον Jack Black και τον ρόλο του στο School of Rock — όχι ως καρικατούρα, αλλά ως εκπαιδευτικό μοντέλο που συνδυάζει πάθος, γνώση και ελευθερία έκφρασης.

Jacek Henryk Maniakowski