Θέατρο μέσα στη rock & metal μουσική: Part II

 

Δομή άλμπουμ ως θεατρική πράξη

 

Η θεατρικότητα μέσα στη rock & metal μουσική δεν υπάρχει μόνο επί της σκηνής ή ακόμα στις περσόνες οι οποίες υιοθετούν κάποιοι καλλιτέχνες, αλλά ακόμα και μέσα από την μουσική και τους στίχους ενός ολόκληρου άλμπουμ. Πολλές φορές για να μπορέσει να διηγηθεί μια ιστορία δεν φτάνουν οι λίγοι στίχοι μαζί με τις νότες που τους συνοδεύουν, αλλά χρειάζονται ολόκληρα τραγούδια που το καθένα είναι ένα μέρος μιας πιο ολοκληρωμένης ιστορίας είτε φανταστικής είτε πραγματικής είτε ακόμα και προφητικής. Κάποια από τα πιο πετυχημένα άλμπουμ στην ιστορία αυτές της μουσικής περιλαμβάνουν μία και μοναδική ιστορία μέσα από τα τραγούδια που αποτελείται το άλμπουμ.

Στο θέατρο, το κάθε έργο έχει μια συγκεκριμένη δομή, όπως και στα αρχαία δράματα, αλλά ακόμα και η ζωή μας η ίδια αποτελείται από μια συγκεκριμένη δομή την οποία και εμείς χρωματίζουμε με την αντίληψη της εμπειρίας μας υπάρχουν σε αυτήν. Μέσα στη θεατρική όμως δομή υπάρχει ο πρόλογος, η σύγκρουση, η κορύφωση και πάντα καταλήγει στην κάθαρση, ένα τέλος το οποίο σπάνια υπάρχει και στη ζωή. Η σειρά αυτή Δεν αποτελεί απλώς Ένα συνειρμό των σκηνών, αλλά είναι μια αφήγηση με εσωτερική λογική, με συναισθηματική πορεία και τις περισσότερες φορές με φιλοσοφική στόχευση. Το ίδιο συμβαίνει και στη rock και metal μουσική, όπου πολλά άλμπουμ δεν είναι απλώς συλλογές τραγουδιών, αλλά concept albums — δηλαδή έργα με συνοχή, πλοκή, χαρακτήρες και θέμα.

Κάποια από τα πιο εμβληματικά άλμπουμ στην ιστορία της rock αποτελούνται από μία και μόνο ιστορία, δηλαδή είναι concept albums. Αυτό από μόνο του προσδίδει μια θεατρικότητα η οποία δεν συνοδεύεται από εικόνες, αλλά ο ίδιος ο ακρατής τις δημιουργεί σύμφωνα με τη δικιά του αντίληψη.

 

The Wall – Pink Floyd

Ένα από τα πιο θεατρικά άλμπουμ και παράλληλα ένα από τα πιο πολύ πουλημένα στην ιστορία της ροκ μουσικής είναι και το The Wall των Pink Floyd, το οποίο και συνοδεύεται από μια ταινία σταθμός για τον κινηματογράφο. Μέσα σε αυτό ο Roger Waters δημιούργησε έναν χαρακτήρα, τον Pink, που χτίζει έναν “τοίχο” γύρω από τον εαυτό του για να προστατευτεί από τον πόνο, την απώλεια, την κοινωνική αποξένωση. Το άλμπουμ εξελίσσεται σαν ψυχολογική τραγωδία, με σκηνές που θυμίζουν Kafka, Beckett και αρχαία κάθαρση. Το “The Trial” είναι κυριολεκτικά θεατρική σκηνή, με φωνές, ρόλους και δικαστική κορύφωση.

 

Operation: Mindcrime – Queensrÿche

Το θρυλικό άλμπουμ των Queensrÿche που δημιούργησε τα θεμέλια της progressive metal, είναι ουσιαστικά ένα πολιτικό θρίλερ. Ο πρωταγωνιστής, Nikki, μπλέκεται σε μια συνωμοσία, χειραγωγείται από έναν “πνευματικό ηγέτη” και βιώνει την απώλεια, την ενοχή και την αμφιβολία. Το άλμπουμ αυτό έχει αφηγηματική πλοκή, ανατροπές, σκηνές διαλόγου, καθώς ουσιαστικά αποτελεί μια θεατρική αφήγηση. Άνετα μπορεί να συγκριθεί η ακρόαση του με την παρακολούθηση  ενός έργο του Arthur Miller ή του Ibsen, αλλά με κιθάρες και φωνητικά που σπάνε κόκαλα.

 

Scenes from a Memory – Dream Theater

Οι Dream Theater Δημιουργούν ένα μεταφυσικό δράμα που εξερευνά τη μετά σάρκωση, την ενοχή, καθώς και την αποκάλυψη και πάντα κάτω από τους ήχους της progessive metal. Ο χαρακτήρας Nicholas βιώνει οράματα από μια προηγούμενη ζωή και προσπαθεί να καταλάβει αν είναι αλήθεια ή ψευδαίσθηση. Το άλμπουμ είναι δομημένο σαν θεατρικό έργο σε πράξεις, με μουσικά μοτίβα που επανέρχονται, με αφηγηματικά σημεία και με κορύφωση που θυμίζει αρχαία τραγωδία.

Η μουσική σε αυτά τα άλμπουμ, τα οποία χρησιμοποιήσαμε σαν παράδειγμα, δεν είναι απλώς ο ήχος ο οποίος θα διασκεδάσει, είναι αφήγηση με πλοκή, με χαρακτήρες, με σύγκρουση και τελικά τη λύτρωση. Ένας ακροατής δεν ακούει απλά τα τραγούδια, αλλά βιώνει την ίδια την ιστορία και συμμετέχει και ο ίδιος σε μια θεατρική εμπειρία. Και η εμπειρία αυτά είναι βαθιά υπαρξιακή, καθώς δεν αφορά μόνο το τι συμβαίνει στον ήρωα αλλά και τι μπορεί να ξυπνήσει μέσα μας η ίδια η μουσική αυτή αφήγηση.

 

Θεατρικά έργα ως πηγή έμπνευσης

 

Η ίδια η μουσική rock & metal έχει κατηγορηθεί, αλλά συνεχίζει, να κατηγορείται αν και πλέον λιγότερο, η ρηχότητα και γενική διαφθορά. Προφανώς στους συντηρητικούς κύκλους, προσκείμενος πάντα σε κάποια είδους εξουσίας η ίδια η σκέψη αποτελεί την διαφθορά, αλλά στην ουσία μόνο στο δικό του στάτους. Από τις απαρχές αυτής της μουσικής, ο στόχος της δεν ήταν απλά να χαϊδέψει τα αυτιά του ακροατή, παρόλο που δεν λείπουν και αυτά τα στοιχεία, αλλά στόχευε μέσα από τις νότες και τους στίχους να μπει στο ίδιο το «κεφάλι» του ακροατή και να αφυπνίσει τη σκέψη του. Επομένως, κατά συνέπεια έχει πάρει έμπνευση και από την ίδια τη δραματουργία.

Το θέατρο, ουσιαστικά ως τέχνη της σύγκρουσης, της αλήθειας και της κάθαρσης, έχει αποτελέσει και συνεχώς αποτελεί μια ανεξάντλητη πηγή για έμπνευση για τη rock και metal μουσική. Οι μεγάλοι δραματουργοί — από τον Shakespeare και τον Goethe μέχρι τον Μπουλγκάκοφ και τον Σοφοκλή — δεν έγραψαν απλώς ιστορίες, έγραψαν ψυχικά τοπία, υπαρξιακές κραυγές, ηθικά διλήμματα και όλα αυτά η μουσική μπορεί να ενσαρκώσει με έναν τρόπο άμεσο, χειροπιαστό και συγχρόνως συγκλονιστικό.

Όπως κάποιοι θεατρικοί συγγραφείς και δραματουργοί έχουν περισσότερη προτίμηση στη θεματολογία της rock & metal μουσικής. Οι λόγοι είναι πολλοί και προφανώς κάθε δημιουργός ή μπάντα τους ξέρει. Αλλά άσχετα από το γεγονός αν υπάρχουν κάποιες προτιμήσεις οι λόγοι γι αυτές, ουσιαστικά η σκοτεινή πλευρά κάποιων δραματουργών ή των ηρώων τους είναι αυτή που έχει προτιμηθει:

 

Shakespeare – Macbeth & Hamlet

Ο Shakespeare Είναι από τους πιο αγαπημένους θεατρικούς συγγραφείς της metal σκηνής Και αυτό όχι αναίτια, καθώς πολλοί μουσικοί έχουν μεγαλώσει σε αγγλόφωνες χώρες ή έστω έχουν ασχοληθεί με την αγγλική γλώσσα περισσότερο. Αλλά ο βασικός λόγος είναι μάλλον η σκοτεινή φιγούρα του Macbeth, που έχοντας την εμμονή στην εξουσία και την ενοχή και το Hamlet με την υπαρξιακή αμφιβολία και την εσωτερική διάλυση, έχουν εμπνεύσει δεκάδες τραγούδια και άλμπουμ. Οι Grave Digger αφηγούνται την πτώση του Macbeth με επικό ήχο, ενώ οι Dream Theater και Ice Nine Kills μεταφράζουν τον Hamlet σε μουσική ψύχωση. Οι στίχοι γίνονται μονόλογοι, οι κιθάρες εσωτερικές κραυγές και η σκηνή καθαρτήριο, Όπως ακριβώς αρμόζει σε μια τραγωδία ή σε ένα δράμα.

 

Goethe – Faust

Ο Faust του Goethe Είναι ίσως η πιο ταιριαστή φιγούρα στο είδος αυτής της μουσικής, η απόλυτη θεατρική αλληγορία για την επιθυμία, τη γνώση και τελικά την πτώση. Ο χαρακτήρας ο οποίος πουλά την ψυχή του για την σοφία και την δύναμη έχει γίνει σύμβολο για τη rock και metal, αλλά μάλλον η δόξα παίρνει την θέση της σοφίας. Οι Queen, οι Rolling Stones και ο Marilyn Manson έχουν ενσωματώσει τον Μεφιστοφελή ως αφηγητή, όμως πειρασμό, αλλά κυρίως ως έναν ειρωνικό σχολιαστή της ανθρώπινης φύσης. Ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το «Sympathy for the Devil» είναι σχεδόν θεατρικός μονόλογος του Σατανά, με χιούμορ και σκοτεινή σοφία.

 

Μπουλγκάκοφ – Ο Μετρ και η Μαργαρίτα

Το έργο του Μπουλγκάκοφ, ο οποίος ήταν από τους αγαπημένους συγγραφείς του δικτάτορα Στάλιν, παρόλο που τον επέκρινε έμμεσα στα έργα του, δημιουργεί μια μεταφυσική σάτιρα. Ουσιαστικά αποτελεί ένα θεατρικό όνειρο το οποίο συνδυάζει τον διάβολο, την αγάπη την τέχνη και την εξουσία, θέματα πολύ δημοφιλή στους στίχους αυτής της μουσικής. Η επιρροή του είναι εμφανής σε τραγούδια όπως το “Sympathy for the Devil”, αλλά και στην αισθητική του occult rock. Ο Βόλαντ, ο Διάβολος του έργου, δεν είναι απλώς αντίπαλος — είναι παρατηρητής, κριτής, σκηνοθέτης της ανθρώπινης κωμωδίας. Η rock σκηνή τον λατρεύει γιατί ενσαρκώνει την αμφισημία, την ειρωνεία, την αλήθεια που δεν φωνάζει αλλά υπαινίσσεται.

 

Αρχαία τραγωδία – Οιδίπους, Αντιγόνη, Προμηθέας

Η αρχαία ελληνική τραγωδία, η θεμέλιος λίθος της δραματουργίας, δεν θα μπορούσε να λείψει και από τους στίχους της rock & metal, καθώς τα θέματα τα οποία τίθενται στις αρχαία δράματα συνεχίζουν να υπάρχουν ως σήμερα. Η έννοια της ύβρεως, της νέμεσις αλλά και της κάθαρσης είναι βαθιά ριζωμένη στη metal αισθητική. Ο Οιδίπους που τυφλώνεται για να δει, η Αντιγόνη που αντιστέκεται στην εξουσία, ο Προμηθέας που θυσιάζεται για τον άνθρωπο — όλοι αυτοί είναι rock ήρωες πριν καν υπάρξει η μουσική. Οι στίχοι των Metallica, των Tool, των Sepultura συχνά αντλούν από αυτά τα μοτίβα, μετατρέποντας την τραγωδία σε ηχητική εμπειρία.

Το θέατρο δεν αποτελεί μια απλή έμπνευση, αλλά είναι ένα είδος συνομιλητή. Στην rock και metal δεν δανείζονται απλώς θεματολογία του θεάτρου, συνεχίζουν τον ίδιο αυτόν διάλογο στην σημερινή εποχή, μεταφέροντας τη σκηνή σε ήχο και δίνοντας νέα μορφή σε παλιές αλήθειες. Το κοινό, το οποίο πάντα συμμετέχει, δεν ακούει απλώς τη μουσική, αλλά βιώνει μια θεατρική εμπειρία, όπου φανερώνεται η ψυχή παίζοντας τον πρωταγωνιστικό ρόλο.

Part I 

Part III 

Jacek Henryk Maniakowski