Θεοί, Είδωλα και Μουσική: Η Ανθρώπινη Προβολή του Υπερβατικού

Η δημιουργία θεών από τον άνθρωπο δεν είναι απλώς αποτέλεσμα της αδυναμίας του να εξηγήσει τη φύση ή τους φυσικούς νόμους. Είναι η φανταστική προβολή του εαυτού του ως ανώτερης οντότητας — ή ακόμα, η προσδοκία να γίνει κάτι τέτοιο. Ό,τι δεν μπορούσε να είναι, το έπλαθε σε εικόνα και το λάτρευε. Ίσως πρόκειται για μια υποψία της πιο θεϊκής του φύσης, που στροβιλίζει αόριστα μέσα στο μυαλό του και δεν μπορεί να εξηγηθεί. Η ουσία είναι πως ο άνθρωπος έχει ανάγκη να προβάλει μια τελειοποιημένη εκδοχή του εαυτού του — και εθίζεται στη λατρεία της.

 

Η rock/metal ως πεδίο θεοποίησης και η ανάγκη για είδωλα 

Στη rock και τη metal, η δημιουργία ηρώων και ειδώλων είναι πιο έντονη απ’ ό,τι σε άλλα μουσικά είδη. Η δαιμονοποίηση ενός κοινωνικού συνόλου οδηγεί αυτόματα στη θεοποίηση των εκπροσώπων του. Για μια παγκόσμια συντηρητική πλειοψηφία, αυτή η μουσική θεωρούνταν — και θεωρείται — απειλή. Ο λόγος είναι απλός: γκρέμισε στερεότυπα πάνω στα οποία ήταν χτισμένες οι  κοινωνίες και οι συνειδήσεις των ανθρώπων.

Η μουσική, με την έντασή της και τους στίχους της, διαλύει κάθε φαντασιακή αντίληψη που έχει αυτή η πλειοψηφία για τον κόσμο — συχνά περιπαίζοντας τους φανταστικούς της εφιάλτες.

Τι χρειάζεται ένας φοβισμένος αλλά συνειδητοποιημένος άνθρωπος, σε αντίθεση με τους βολεμένους οπαδούς μιας ψεύτικης «κανονικότητας»; Ένα είδωλο που λειτουργεί ως εμψυχωτής, εσωτερικός οδηγός, ενίοτε και στήριγμα. Κάτι που να τον εκφράζει. Έτσι γεννιούνται οι σταρ.

Οι δισκογραφικές το γνωρίζουν καλά. Διαβάζουν τις κοινωνικές συνθήκες και δημιουργούν τα κατάλληλα είδωλα. Το ταλέντο είναι συχνά δευτερεύον. Οι μεγάλοι αστέρες του παρελθόντος, αν ξεκινούσαν σήμερα, ίσως δεν είχαν την ίδια απήχηση. Η προκλητικότητα του Jim Morrison ήταν ζητούμενο της εποχής — και έτσι καθιερώθηκαν οι Doors. Η επανάσταση στα ήθη είχε ανάγκη από ήρωες που θα πρόβαλλαν όσα έπρεπε να αλλάξουν.

Ένας star γίνεται σύμβολο, αλλά όχι ηγέτης

Δεν είναι απαραίτητα επιθυμία των σταρ να εκπροσωπούν κοινωνικές ομάδες. Η αυτοπροβολή είναι ζητούμενο, αλλά κανένας πετυχημένος μουσικός δεν ξεκίνησε ούτε ηγήθηκε επανάστασης. Απλώς εξέφρασε συναισθήματα — δικά του — που ταυτίστηκαν με κοινωνικούς αγώνες.

Ο Bob Marley αποτελεί εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα: η μουσική του ήταν μέσο διάδοσης του Ρασταφαριανισμού και καταγγελίας της αδικίας στη χώρα του. Στη δεκαετία του ’70, υπήρξαν ροκ είδωλα που πρωτοστάτησαν σε αγώνες — αλλά δεν τους ξεκίνησαν.

Ο Bob Dylan έγινε σύμβολο του ειρηνευτικού κινήματος κατά τον πόλεμο του Βιετνάμ, χωρίς να το επιδιώξει. Αφοσιωμένος στην οικογένειά του, απλώς δημιουργούσε τραγούδια, εξερευνώντας τον κόσμο και την ιστορία του.

Οι Aphrodite’s Child έγιναν σύμβολο του Γαλλικού Μάη του ’68 με το Rain and Tears, χωρίς να έχουν ιδέα τι συνέβαινε γύρω τους — αν και βρίσκονταν στο Παρίσι. Η πολιτική τους προσέγγιση μέσω μουσικής ήταν σχεδόν ανύπαρκτη.

Το ίδιο ισχύει και για τους Beatles: η καριέρα τους απογειώθηκε επειδή βρέθηκαν στο σωστό μέρος, τη σωστή στιγμή, με την πρώτη τους αμερικανική περιοδεία — ξεκινώντας τη «Βρετανική εισβολή».

Η μουσική ως αντίσταση

Ο ρόλος της μουσικής δεν είναι ασήμαντος. Αντιθέτως, είναι καταλυτικός. Ακόμα και σκληροπυρηνικές κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να χαλαρώσουν τη στάση τους απέναντι σε πρόσωπα ή καταστάσεις λόγω της μουσικής. Όταν φυλακίζονται οι ηγέτες ενός δίκαιου αγώνα, η μουσική που τους υμνεί δεν μπορεί να φυλακιστεί. Κάνει γνωστά τα αιτήματα τους. Διατηρεί ζωντανό το πνεύμα αντίστασης.

Οι μουσικοί δημιουργούν παρατηρώντας τον κόσμο — όχι φτιάχνοντάς τον. Καταγράφουν ιδέες, συναισθήματα και τη ζωή όπως τη βιώνουν. Όσο περισσότερο αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα, τόσο καλύτερα εκπροσωπούν το κοινό τους.

Αλλά αυτό δεν είναι απλό. Ένα είδωλο πρέπει να «λάμπει», όπως το φεγγάρι για να δείχνει τον δρόμο ακόμα και στην νύχτα. Η λάμψη του είναι το ταλέντο του, μαζί με όλα τα παραπάνω. Το κοινό χρειάζεται κάποιον που να είναι προβολή των ιδεών, των αντιλήψεων και του εαυτού του σε υπερμεγέθη διάσταση. Αυτό είναι το είδωλο — ο εκφραστής των πιστεύω τους, ο θεός τους.

Μια βίδα μπορεί να είναι πιο σημαντική από ένα αεροπλάνο — αρκεί να είναι η κατάλληλη. Αυτόν τον ρόλο μπορούν να έχουν οι μουσικοί. Καλύτερα να εκφράζεις τις ιδέες σου με συνοδεία μερικών νότων. Οι άνθρωποι της μουσικής το γνωρίζουν καλά. Για αυτούς, η δημιουργία είναι επένδυση. Και κάποιες φορές, οι καλλιτέχνες ακολουθούν τα δικά τους μονοπάτια — μπολιάζοντας τις νότες τους με νέες ιδέες.

Jacek Henryk Maniakowski